پراکسیس

گزارش جلسه چهارم (پایانی)

دوره فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن

در این جلسه به معنای کنش و واکنش پرداختیم و چند ایده از رواقیون را مرور کردیم که مورد استفاده روان‌درمانگری شناختی است. در پایان به روش این دوره اشاره شد یعنی «تحقیق کنشی».

رعد و برق

اگر قصد کنیم کنشی (برآمده از درون) داشته باشیم نیاز است به دو نظام سلطه و سرمایه حالت انتقادی بگیریم. نظام سلطه را می‌توان روابط قدرت و تسلط آن بر بخش‌های مختلف زندگی ما خواند و نظام سرمایه نیز به معنای اصول و ارزش‌های حاکم بر بازار و سرمایه است از جمله در فرایند چرخه تولید، تبلیغات و مصرف. پس از کسب ذهن‌آگاهی به تاثیرات این دو سیستم بر زندگی ما، زمانی می‌رسد که می‌توانیم کنشی انجام دهیم که نزدیک به خود واقعی ماست. این دست‌ کنش‌ها غیر قابل پیش‌بینی هستند و شامل تغییر مسیر ناگهانی، همچنین نسبتی با جنون دارند. این دست کنش‌ها همچون رعد و برقی ناگهانی در زندگی ما ظهور می‌کنند و می‌توانند مدلی برای کنش‌های بعدی ما باشند.

چند ایده رواقی برای روان‌درمان‌گری شناختی

پیش‌بینی‌مصیبت

بدترین سناریوهای ممکن در زندگی را پیش از رخ دادن در زندگیمان به صورت ذهنی تمرین کنیم تا در صورت وقوع آماده باشیم، همچون سنکا، فیلسوف رومی، که در لحظه مرگش هیچ ترسی از خود نشان نداد.

ترس

برتراند راسل پیشنهاد می‌کند که ترس‌های مخل زندگی را باید به صورت آرام و منطقی در ذهن مرور کرد و آنقدر این کار را انجام داد تا این ترس‌ها طبیعی شوند.

چند اصطلاح

عادی سازی، کاهش فاجعه‌انگاری، مهارتهای مقابله، حذف غافل‌گیری، کپسول زمانی، تمایز‌گذاری بین یک حادثه و قضاوت خودمان، پرهیز از شتاب‌زدگی، کنار گذاشتن واکنش سریع و غریضی، تبدیل داستان‌های دردناک گذشته به داستان‌های طنز شخصی، چنگال رواقی و در نهایت: همان‌گونه که فردی در هنگام راه رفتن بسیار محتاط است تا پا روی جسمی تیز نگذارد یا مچ پایش آسیب نبیند، یک رواقی نیز همیشه در هر عمل خود محتاط است تا مبادا به «قوه حاکم بر ذهن» خویش آسیبی برساند، به‌ویژه با افتادن در نادانی یا رذیلت.

جمع بندی: روش کار

تحقیق کنشی بر سه پایه استوار است: پژوهش، کنش و گزارش. هر کنشی که بر پایه مطالعه و تحقیق نباشد و نتیجه آن گزارش نشود به نوعی عریان و تنهاست و تنها خود را تکرار می‌کند.

فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن

گزارش جلسه سوم (دوره دوم)

در این جلسه معنای تعصب را مرور کردیم و به استعاره‌های مختلف در تعریف زندگی پرداختیم.

دو سنگ آسیاب

به منظور از بین بردن تعصب‌های ذهنی لازم است بدانیم که چه ذهنیت‌هایی و تا چه حد دچار تعصب شده‌اند. یک راه تشخیص تعصب این است که باورها یا قضاوت‌های خود را با ملاک "غایت‌اندیشی" و "ذات‌انگاری" بسنجیم. در واقع این دو رویکرد همچون دو سنگ آسیاب هستند که به ذهنیات ما می‌چسبند و حرکت ذهن را کند می‌کنند.

ذات‌اندیشی یعنی باور به این نظریه که هر چیز یا پدیده‌ای تعریف قطعی و تغییر‌ناپذیر دارد. هر گاه تصور کنیم به تعریف‌های درست، قطعی و غیرقابل تغییر دست یافته‌ایم دچار تعصب ذات‌اندیشانه شده‌ایم. از سوی دیگر، غایت‌اندیشی هم شامل این باور نادرست است که هر چیز یا پدیده هدف غایی مشخصی دارد. هر گاه تصور کنیم که هر چیز یا پدیده مشغول طی کردن هدفی از پیش تعیین شده‌ای است، دچار تعصب غایت‌اندیشان شده‌ایم. این دو سنگ آسیاب ما را دچار جماد فکری و اصرار بیجا بر یافته‌های ذهنی خودمان می‌کند.

سقراط

رواقیون مدل رفتاری خود را سقراط می‌دانند و او را داناترین مردم می‌شمارند. او کسی بود که در کوچه و خیابان با مردم به گفتگو می‌نشست و آنها را از تعصبات ذهنی‌شان آگاه می‌کرد. او فارغ از هدف خاص یا مسیری مشخص به صورت واقعی به دنبال دانستن و آموختن بود.

خوشبختی

زندگی در میان جمع کوچک "دوستان روشن اندیش و اهل گفتگو" برای رواقیون خوشبختی است. منظور از روشن اندیش آن است که این دوستان تعصبات ذهنی خود را کنار گذاشته باشند یعنی غایت‌اندیش و ذات‌انگار نباشند، همچنین مراد از اهل گفتگو آن است که تلاشی برای توضیح دادن یا قانع کردن افراد نکنند و به ظهور حقیقت در لحظاتی از گفتگوی بیاندیشند. دور هم جمع شدن و گفتگو با چنین افرادی شامل لحظاتی تکرار نشدنی است از جنس ظهور فهم و لبخندی ساده.

زندگی فستیوال است

دو استعاره شایع درباره زندگی یکی مسیر است و دیگری خواب. هر دو این استعاره‌ها گرفتار تعصب ذات‌اندیشی و غایت‌انگاری هستند. شکسپیر دو استعاره دیگر برای زندگی پیشنهاد می‌دهد; زندگی داستانی است که یک ابله آن را تعریف می‌کند و زندگی نمایشنامه‌ای است که همه از یک در وارد می‌شوند و پس از بازی نقش خود از در دیگر خارج می‌شوند. رواقیون اما معتقدند بهترین استعاره برای تعریف زندگی "فستیوال" است; یک دوره‌همی موقت برای جشن گرفتن زندگی و مشاهده نقش‌های مختلف، بازی، رقص و پای‌کوبی.

خیام و فلسفه رواقی

بهتر است فارغ از نگاه عارفانه، شاعرانه یا احساس‌گرایی، اشعار خیام را به منظور درک غیرمتافیزیکی آن مطالعه کرد. در چنین خوانشی، خیام ما را دعوت می‌کند به ساختن مسیر در مقابل تعهد به مسیر ثابت، آزادگی و رهایی، پذیرفتن پوچی و بیهودگی، تمرکز بر هم‌اکنون و هم‌اینجا، رها کردن توهم دانش و فضل، جسارت در دروغ خواندن داستان‌های پس از مرگ، ستایش شک‌گرایی و تفکر انتقادی، پذیرش آنچه خارج از دسترس ماست، پذیرفتن ضعف و نقصان و سرآخر ستایش حالت شک و تردید به جای ایمان و یقین.

رواقی

رواقی کسی است که سرگردان و پوچ‌اندیش است اما سرخوش و بازی‌گوش، شاهدی خنده‌رو و فضول، ناگهان مسیر عوض می‌کند، می‌نوشد و می‌اندیشد، با شرکت نکردن مقاومت‌ می‌کند و با رفتن مسیر ایجاد می‌کند و به مرگ لبخند می‌زند.

گزارش جلسه دوم

دوره فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن

گفتمان

در هر دهه‌ای از زندگی افراد مشغولیت‌های ذهنی متفاوتی دارند که می‌توان آنها را در کلماتی مشاهده کرد که روزانه بیشتر از آنها استفاده می‌کنند. مجموع این کلمات پرتکرار را می‌توان «گفتمان» نامید. گفتمان‌های شخصی شامل کلمات پرتکرار فرد در هر دهه زندگی هستند، گفتمان سیاسی مربوط به کلمات پرتکرار سیاست‌مداران و اصحاب قدرت است و گفتمان اجتماعی مربوط به واژه‌هایی است که مردم در اجتماع بیشتر از آنها استفاده می‌کنند. کسب ذهن‌آگاهی نسبت به این گفتمان‌ها یعنی بدانیم در هر گفتمان چه واژه‌ها و عباراتی بیشتر به کار می‌روند، چه خط‌های استدلالی مورد استفاده قرار می‌گیرند و چه سویه‌های نظری در آنها رایج هستند.

صندلی مقدس

افراد به صورت کلی ذهنیت‌های بنیادگرا، محافظه‌کار، سنتی، مدرن، پست‌مدرن، انقلابی و امروزی هستند. یعنی به ترتیب، مایل به بازگشت به ارزش‌های پیشین، حفظ ارزش‌های کنونی جامعه، بازسازی ارزش‌ها، مطالعه علمی ارزش‌ها، به تمسخر گرفتن ارزش‌ها و در رویکرد انقلابی در صدد براندازی ارزش‌های کنونی هستند. فردی با ذهنیت امروزی سعی دارد با در نظر گرفتن مسائل بومی در جغرافیای خودش ارزش‌های کارآمدتری ایجاد کند و به ارزش‌های رایج جامعه توجهی ندارد تا زمانی که مانع زندگی عادی او نباشند.

پل چوبی معلق

ارزیابی افراد به صورت لحظه‌ای بدون در نظر گرفتن پیشینه (تجربه زیسته) آنها صحیح نیست. به عبارت دیگر، قضاوت افراد بر اساس باورهای ایشان اشتباه است به این دلیل مهم که هر فرد مجموعه‌ای از باورها و ایده‌های متناقض و ناهمگون است. حتی قرار دادن افراد در گونه‌ها (تیپ‌های) شخصیتی نیز نمی‌تواند گویای خصوصیات ایشان باشد. بهتر است تا جای ممکن بین فرد، گفته‌ها و کنش‌های او تمایز قائل شد. «شناخت جزئی» از اصول مهم فلسفه رواقی است. در واقع شناخت افراد همچون راه رفتن بر روی پلی معلق بر فراز یک دره است که شامل طی کردن مسیر گام به گام و با احتیاط است.

نام‌گذاری

آیا بر اشیا مورد استفاده و مکان‌هایی که در آنها اقامت دارید نام خاصی گذاشته‌اید؟ نام‌گذاری بر اشیا و مکان‌ها، استفاده از اسم اشخاص به عنوان صفت برای دیگران و یا نظریه‌پردازی بر اساس نام افراد، نوعی از شخصی‌سازی و معنابخشی به زندگی است. به نظر سنکا خوشبختی زمانی رخ می‌دهد که فرد از چیزهای بیرونی تا جای ممکن دوری کند و زندگی خودش را معنا ببخشد. یکی از راه‌های تولید معنا، نام‌بخشی به اشیا و مکان‌هاست. در کلاس افراد از تجربه خود در این زمینه گفتند که هنوز تمام آن اشیا به خاطرم هست و تجربه دلپذیری بود.

انضباط مدرسه چند شدی؟

در همه کشورها انتقادات و اعتراضات زیادی به وزارت آموزش و پرورش وارد می‌شود. فکر می‌کنم به یک روایت بتوان نام این سازمان در ایران را «وزارت سرکوب و گسترش» گذاشت; سرکوب امیال و گسترش سلطه. اگر این طنز را قبول کنیم بعد پدر و مادرها را می‌توان «ماموران مخفی وزارت سرکوب و گسترش» دانست. دلیل این نام‌گذاری این است که در نظام آموزشی برداشت نادرستی از دانش وجود دارد مبنی بر «انتقال علم (science)، در صورتی که بهتر است تمرکز بر «دانش کاربردی در زندگی هر روزه بر اساس روش گفتگو» باشد. همچنین نظام کنونی بیشتر در پی همگون‌کردن دانش‌آموزان با ارزش‌های کهنه، ایدئولوژیک و مقدس‌مآب است در صورتی که باید سعی شود آنها آزاده بار بیایند و مهارت‌های تفکر انتقادی را کسب کنند.

پنج توصیه برای انضباط امیال

در فلسفه رواقی انضباط امیال مهم است به این معنی که فرد باید با کسب ذهن‌آگاهی از گفتمان‌های مختلف سیاسی و اجتماعی همچنین شخصیِ خودش در هر دوره از زندگی، نسبت به ارزش‌های رایج حالت انتقادی بیابد. سپس با توجه به ذهن‌آگاهی به دست آمده، خودش با تحقیق و تفکر ارزش‌هایی را انتخاب کند که همیشه قابل بازنگری و توسعه باشند. برای رسیدن به چنین ایده‌آلی نیاز به «انضباط امیال» است. برای رسیدن به این مهم باید بر هم‌اکنون و هم‌اینجا متمرکز بود، در قضاوت افراد و پدیده‌ها از تعمیم‌های کلی اجتناب کرد و هر پدیده را به صورت مجزا دید، رخداد‌های طبیعی که در کنترل ما نیستند را به همان شکل پذیرفت و سعی‌کرد این امور را در پهنه وسیع طبیعت دید. در نهایت باید بر روی مهارت‌های تاب‌آوری متمرکز بود.

دوره فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن

گزارش جلسه اول

(آبان ۱۴۰۳)

سعی کردم از طریق ایجاد تغییرات کوچک در فضای اجرای دوره، شرکت کنندگان تجربه دلپذیری از یادگیری داشته باشند: توزیع برگه‌هایی بین شرکت کنندگان جهت یادداشت برداری، فرصتی برای صرف چای و گفتگوی آزاد، پرژکتور جهت نمایش محتوای آموزشی.

همچنین محتوای جلسات در هر بخش حول یک استعاره مشخص تنظیم شد. به این معنی که در هر بخش تمام توضیحات منجر به شفاف شدن یک استعاره مشخص می‌شود. در تنظیم گزارش‌های مکتوب، مروری خواهم داشت به همین استعاره‌ها.

دو قدم به عقب بردار

در رویکردهای آموزشی مبتنی بر فلسفه رواقی، توضیح جای خود را به نمایش می‌دهد. یعنی مربی به جای آنکه موضوعی را توضیح دهد آن را در رفتار خود نشان می‌دهد. به صورت کلی، وقتی کسی مجبور به توضیح دادن است به این معنی است که طرف مقابل متوجه موضع او نشده و نیاز به شرح و بسط بیشتری است.

پیشنهاد فلسفه رواقی: دو قدم به عقب بردار. به جای تلاش برای قانع کردن افراد به صورت کلامی و یا توضیح دادن موضع خودت، آن ایده‌ها را زندگی کن; کسانی که مایل باشند و به اندازه کافی توجه داشته باشند خودشان موضع تو را از رفتارت استنباط می‌کنند.

به مرگ لبخند بزن!

همه آدم‌ها فانی‌اند و روزی زندگی آنها به پایان می‌رسد.

پیشنهاد فلسفه رواقی: چیزی به نام مرگ وجود ندارد و فقط ترس از مرگ وجود دارد. پس از مرگ همه چیز تمام می‌شود و تو دیگر نیستی. وقتی کاری از دستت برنمی‌آید، لبخند بزن و پذیرا باش.

سنگ بزرگی در مسیر رود نباش

ارزش‌هایی که امروزه با آنها زندگی می‌کنیم غالبا برگرفته از نظام مسلط یعنی سرمایه و بازار است. پس زدن این ارزش‌ها نیازمند جسارت است.

پیشنهاد رواقی: ارزش‌های تحمیلی زندگی‌ات را کنار بگذار و سعی کن خود را خیلی ساده و بی‌پیرایه با طبیعت هماهنگ کنی. همچنین قوانین طبیعت را بپذیر و برای تغییر چیزهایی که در اختیار تو نیست، تلاش بی‌فایده نکن. سنگی در مسیر رودخانه باش، سنگی خُرد که آب از روی تو بگذرد.

پنجره منظره‌ای ثابت را نشان نمی‌دهد

آزادگی و رهایی در این است که این قابلیت را در خود ایجاد کنی که ارزش‌ها، باورها، عقاید و ارزیابی‌های خود از زندگی را مورد بازبینی قرار دهی. آزادگی و رهایی در این است که در هر بار باز طرح مسائل، جسارت کنی و نتایج (احتمالی) جدید را بپذیری. آزادگی و رهایی در این است که توانایی رسیدن به توافق‌های جدید با خودت و یا دیگران را به شکل پایدار داشته باشی.

پیشنهاد رواقی: مکان صندلی خودت را نسبت به پنجره هر روز عوض کن. هر روز آموخته‌هایت را مورد آزمایش قرار بده و جسارت پذیرش نتایج را در خود ایجاد کن.

زندگی سگی

از دیوجانس بیاموز که به اسکندر مقدونی گفت کنار رود تا آفتاب بگیرد. از سقراط بیاموز که تنها کسی است که می‌تواند ایده‌آل یک انسان باشد، زیرا اولین کسی بود که گفت: «فرق من با بقیه این است که می‌دانم که نمی‌دانم».

پیشنهاد رواقی: از زندگی سگی دیوجانس بیاموز که ارزش‌های جامعه را زیر سوال برد

مه بزرگ

مردم در مه غلیظ و وسیعی می‌زیند، مه‌ای برساخته از آنچه آموخته‌اند. دائم تلاش کن به صورت جدی آموخته‌هایت را بیازمایی و آماده باش که نتایج را بپذیری.

پیشنهاد رواقی: برای خروج از این مه غلیظ نیاز به مدل رفتاری داری، کسی که به جای تلاش برای قانع کردنت و یا ارائه توضیحات بیشتر، خودش طوری زندگی می‌کند که می‌توانی یک یا چند نکته از او بیاموزی.

فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن

(دوره تربیتی)

درس‌هایی امروزی از فلسفه‌ای کهن;

فهم زندگی در قالب استعاره‌هایی جدید

شادمانی و ترس

تکنیک‌هایی در روان درمانگری

برگزار کننده: دکتر مجید حیدری

آشنایی بیشتر با این دوره:

طرح درس جلسات

منبع دوره:‌ کتاب «فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن» نوشته دونالد رابرتسون (اینجا کلیک کنید)

گزارش مکتوب از جلسات دوره گذشته (اینجا کلیک کنید)

پادکست «فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن» (اینجا کلیک کنید)

شروع دوره:‌ ۱۴ آبان ۱۴۰۳

جهت ثبت نام پیام دهید

در تلگرام با آیدی: @ Majid_Heidarii

یا از طریق ایمیل: mjdheidary@gmail.com

طرح درس دوره فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن

جلسه اول: مقدمه‌ای بر آزادی

• فلسفه به مثابه علم، درمانگر و زندگی
• مرگ همیشه به تو لبخند می‌زند; چه باید کرد؟
• کتاب تاملات مارکوس اورلیوس
• دیوجانس کلبی، زنو و رواقیون
• آزادی به مثابه امکان بازطرح مساله
• تمرین: پادکست فلسفه رواقی، گزارش‌های جلسات دوره پیش

جلسه دوم: سرخوشی (یودایمونیا)

• پیرو اهل الیس
• توهم بزرگ (توفوس)
• تفکر منطقی در مقابل تفکر روایی و معنای خوب، بد و مفید
• گفتمان دینی، عرفانی، شاعرانه و تحسین تجربه زیسته عمیق
• شادی و سرخوشی (یودایمونیا)
• سرخوشی در معنی دار کردن چیزی که هست
• تمرین:‌ کپسول زمانی

جلسه سوم: خوشبختی

• چند استعاره در تعریف زندگی
• آزادی از و آزادی برای
• یودایمونیا در درون
• تعصب و ریشه‌های آنها
• زندگی سقراط
• جمع کوچک دوستانِ روشن اندیش و اهل گفتگو
• اصول گفتگو
• تمرین:‌ خوانش رساله محاکمه سقراط

جلسه چهارم: تاثیر رواقیون در روان درمانگری

• تعریف‌های مختلف از مسیر و نتایج فکری آنها
• پیش بینی مصیبت، فاصله شناختی و عادی سازی
• کاهش فاجعه انگاری، مدل سازی و مهارت‌های مقابله، حذف قافل‌گیری، معکوس کردن تطبیق لذت‌جویانه
• درمان از طریق مواجهه، درمان رفتاری-عاطفی منطقی (REBT) و تلقیح استرس
• پذیرفتن چیزهایی که خارج از کنترل ماست و شجاعت تغییر چیزهایی که در کنترل ماست
• مدل اپیکتتوس: تاخیر، مدل سازی، مقابله و مباحثه فلسفی
• تمرین: خوانش کتاب تاملات نوشته مارکوس اورلیوس

جلسه پنچم:‌ پرسه گردی

پیاده روی در طبیعت به صورت گروهی و مروری بر افکار فردریک گرو: آزادی موقت، پرسه‌گردی، ریتم

قسمت ۱۵ از پادکست پراکسیس با نام فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن منتشر شد. این پادکست حاصل خوانش من از کتابی با همین عنوان نوشته دونالد رابرتسون هست. ضمن مرور مهمترین آموزه‌های فلسفه رواقی، سعی کردم با مثال‌های ساده و داستانی مطالب کتاب را به شکلی قابل فهم بیان کنم. تجربه خواندن این کتاب، برگذاری یک دوره آموزشی با همین عنوان، تهیه گزارش از کلاس در وبلاگ و بلاخره ساخت پادکست مسیری پر از آموزه‌های مفید و لذت بخش بود که با شما هم به اشتراک می‌گذارم. در صورت تمایل در سایت حامی باش از پادکست پراکسیس حمایت کنید.

موضوعاتی که در پادکست خواهید شنید: معنای آزادگی و رهایی، ذهنیت‌های کلی از محافظه کاری تا مدرن و امروزی، ریشه‌ تعصب‌ ذهنی، معنای مسیر زندگی و الگوی انسان کامل، جامعه کوچک و روشن اندیش که اهل گفتگو باشند، چیزهایی که در کنترل ماست، ارزش‌های واقعی و بلاخره اینکه زندگی فستیوال است.

در کست باکس بشنوید

کانال تلگرامی پراکسیس

گزارش جلسه پایانی

دوره «فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن»

چهار درس اصلی و مهم از این کتاب

• به صورت معمول در زندگی چیزهایی در کنترل ماست (افکار، قضاوت، ارزش‌گذاری‌ها و اعمال) و چیزهایی در کنترل ما نیستند (رویدادهای خارجی،‌ رفتار دیگران و شرایطی که برای ما پیش می‌آیند). فلسفه رواقی با تاکید بر تاب‌آوری و خود تنظیمی به ما می‌آموزد که چطور چیزهایی که در کنترل ما نیستند را تاب بیاوریم و بپذیریم و چطور با شجاعت و عدالت چیزهایی که در اختیار ما هستند را تغییر دهیم.

• در واکنش به هر رخداد که عامل تحریک هر نوعی از اضطراب، دلهره و یا ترس است باید در نظر داشت همیشه در ابتدا بدن به صورت طبیعی و سریع به آن عامل واکنش نشان می‌دهد. عمل ما نباید برپایه این واکنش بیولوژیک و اتومات باشد بلکه باید بر اساس قضاوت و ارزیابی باشد که تا جای ممکن به تاخیر افتاده است. در واقع، هر چه بین واکنش بیولوژیک و طبیعی بدن به یک رخداد و قضاوت و ارزیابی خودمان از آن فاصله بیشتری ایجاد کنیم، عمل ما مناسب‌تر خواهد بود. بر اساس این اصل رواقیون چندین رویکرد روان‌درومانی پیشنهاد شده است.

• یوتوپیا در حالت ایده‌آل خود در هیچ جامعه‌ای بدست نمی‌آید اما یوتوپیای شخصی قابل دست یابی است در جمع کوچکی (۳ نفره) از دوستان روشن‌اندیش و اهل گفتگو. منظور از روشن اندیش کسی است که تعصب نداشته باشد. ملاک اینکه کسی بدون تعصب باشد این است که آزاد اندیش باشد یعنی ذات‌گرایی و غایت‌اندیشی را کنار گذاشته باشد. به عبارت دیگر، اصرار نکند که هر چیز یا پدیده حتما باید تعریفی ثابت و همیشگی داشته باشد و همچنین انتظار یک هدف نهایی (غایی) در چیزها و پدیده را نداشته باشد. اهل گفتگو بودن یعنی اصول تعاون پل گریسرا رعایت کند، یعنی هدفش از گفتگو اغنای دیگران نباشد بلکه هدفش یافتن حقیقتی باشد که در گفتگوی اصیل ظهور می‌کند.

• برای یافتن راه رواقی و درک این فلسفه برترین معلم یا مدل سقراط است. روش گفتگوی سقراط، سبک زندگی او و نحوه مرگش به تمامی درس زندگی است. یکی از بهترین متن‌ها درباره زندگی او رساله دفاعیه است که در آن زندگی خود و روش اندیشدن خود را نمایان می‌کند.

گزارش جلسه هفتم

دوره «فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن»

• یک رخداد نامطلوب یا دلهره آور بلافاصاله واکنشی بیولوژیک در ما ایجاد می‌کند مثلا مردمک چشم‌ها گشاد می‌شود، تپش قلب بالا می‌رود و جریان خون سریع می‌شود. رواقیون به ما پیشنهاد می‌کنند که در چنین شرایطی بلافاصله دست به عمل نزنیم. بهتر است عکس‌المعمل خود را تا بعد از قضاوت و ارزیابی درست شرایط به تاخیر بیاندازیم. در واقع ایده‌آل این است که رفتار ما غریزی و بر اساس تاثیرات بیولوژیک سریع بدنمان نباشد. اما چطور از پس این کار بر آییم؟
• به منظور تاخیر انداختن بین رخداد نامطلوب و عکس‌العمل ما، باید بین واکنش بیولوژیک نسبت به آن رخداد و قضاوت یا ارزیابی خودمان از رخداد تا جای ممکن فاصله زمانی ایجاد کنیم، سعی کنیم از آن رخداد توصیف بی‌طرفانه‌‌ و واقعیت‌گرایانه‌ای ارائه دهیم، از افرادی که واکنش‌های مناسب دارند الگو برداری کنیم و اگر خلاقیت لازم را داریم رخداد را در بستر روایی جدید ببینیم. (درباره مورد آخر فیلم زندگی زیباست ساخته روبرتو بنینی پیشنهاد می‌شود)

• به نظر پل ریکور استعاره و روایت دو فرایند اصلی در شکل دهی معنا در زندگی هستند. استعاره اصلی ما از زندگی چیست؟
• برخی زندگی را همچون خواب فرض می‌کنند که قرار است با مرگ از این خواب بیدار شویم. برخی دیگر زندگی را راهی می‌پندارند که قرار است به مقصدی برسد. شکسپیر زندگی را همچون صحنه‌ نمایش تصویر می‌کند که نویسنده داستانش یک دیوانه‌ است. هر کسی از دری وارد این صحنه می‌شود و نقشش را بازی می‌کند و از در دیگر خارج می‌شود. صحنه پر از سر و صدا و جنب و جوش است اما آخر داستان هیچ معنای خاصی شکل نمی‌گیرد.
• در دستگاه فلسفی رواقی زندگی یک فستیوال است. بخت به ما رو کرده است و بلیط این فستیوال (جشنواره) را بدست آورده‌ایم. در این چند روز جشن‌های مختلفی برگذار می‌شود، بازی، رقص، مسابقه و نمایش‌های مختلفی. در بعضی شرکت می‌کنیم و بعضی را فقط تماشا می‌کنیم. همه چیز موقت است و بلاخره جشنواره تمام می‌شود.

گزارش جلسه ششم

دوره «فلسفه رواقی: هنر شاد زیستن»

• در فلسفه رواقی پدیده‌ها به دو بخش تقسیم می‌شوند: پدیده‌های که کنترل و تغییراشان در دست ماست و پدیده‌هایی که ما کنترلی بر آنها نداریم. قسمت اول را باید با تاب‌آوری پذیرفت و قسمت دوم پدیده‌ها را با شجاعت در عمل در کنترل گرفت و تغییرات دلخواه را در آنها اعمال کرد.
• تعارض بین پذیرش امور خارج از کنترل و عمل کردن به منظور تغییر اموری که در کنترل ماست چطور ممکن است؟ نگاه ما به عمل یا کنش در زندگی باید چطور باشد؟
• در دیدگاه ذات‌اندیشانه و غایت گرایانه هر عملی باید تعریف خاصی داشته باشد و به هدف خاصی برسد، اما در دیدگاه رواقی عمل همچون تیری است که از کمان رها می‌کنیم و نتیجه آن وابسته به امور زیادی است که قسمتی از آنها خارج از کنترل ماست.
• آیا آواز خواندن، رقص و بازی کردن تعریف خاصی دارند یا هر کسی ممکن است به شیوه خود انجام دهد؟ آیا هدف مشخصی دارند یا که تنها هدف ما کسب لذت و سرگرمی است؟ از نظر رواقیون تمام اعمال ما باید همچون بازی کردن باشد.
• در واقع هر کاری که تعریف و غایت سفت و سختی برای آن داشته باشیم، به نوعی تکلیف بدل می‌شود که انجام دادنش مزاحم زندگی است. در مقابل، هر کنشی که از تعریف و غایت رها باشد منجر به ظهور لذت خواهد شد.
• نکته دیگر این است که طبق نظر رواقیون باید برای مصیبت‌هایی که در زندگی پیش می‌آید آمادگی داشت. یعنی مصیبت‌های مختلف را در ذهن خود متصور شویم و واکنش خود به این مصیبت‌ها را تمرین کنیم. روانشناسان طبق این ایده تکنیک‌هایی برای روان‌ درمانی پیشنهاد کرده‌اند:‌ آموزش تلقیح استرس (Stree Inoculation Training)، انواع مهارتهای مقابله‌ای (Coping Skills) و درمان رفتاری-عاطفی-منطقی (Rational Emotive Behavior Therapy).

از هر جلسه ویس کوتاهی در کانال تلگرامی پراکسیس موجود است

گزارش جلسه پنجم دوره «فلسفه رواقی: هنر شاد زیستن»

• در نظر رواقیون، بدون داشتن الگو آموختن سبک زندگی ممکن نیست. بهترین الگوی یک انسان کامل و وارسته سقراط است. عده‌ای سقراط را خرمگس می‌خواندند چون مزاحم زندگی دیگران می‌شد; مزاحم خرافاتی که شکل داده‌ بودند و مقدساتی که برای خود ساخته بودند.
• خوشبختی یعنی داشتن دوستانی روشن اندیش. منظور دوستانی است که روش گفتگو را می‌دانند و تعصبات را کنار گذاشته‌اند.
• روش گفتگو را می‌توان از سقراط آموخت و به این منظور می‌توان به کتاب "شش رساله" ترجمه محمد علی فروغی مراجعه کرد. یا می‌توان از نظریه پل گریس کمک گرفت با نام "اصل تعاون". بنظر او در هر گفتگوی درست چهار اصل رعایت می‌شود: کمیت،‌ کیفیت، رابطه و نحوه ارائه.
• چطور تعصبات ذهنی خود را کشف کنیم؟ هر ایده یا باوری که ذات‌گرا و یا غایت‌اندیش باشد تعصب است. ذات‌گرایی یعنی اعتقاد به اینکه هر پدیده‌ای تعریفی ثابت و همیشگی دارد و غایت اندیشی یعنی هر پدیده‌ای هدفی نهایی را دنبال می‌کند.
• به عبارت دیگر هر وقت در زندگی اصرار داریم که تعریف پدیده‌ای را بدرستی دریافته‌ایم و هدف آن را شناخته‌ایم، مشغول شکل دادن یک تعصب هستیم.
• در مقابل، فلسفه عمل‌گرایی هر گونه ذات‌گرایی و غایت‌اندیشی را زیر سوال می‌برد و به ما کمک می‌کند تعصبات ذهنی خود را بیابیم. عمل‌گرایی یعنی تحلیل و تفسیر امور در معادلات موجود و رسیدن به توافقات جدید که پویا و موقت باشند.
• رابطه‌ای بین مسیر و اندیشیدن وجود دارد. مثلا پایین آمدن از کوه یعنی ترک موضع (فکر یا باوری) که قبلا بدست آورده‌ایم و حرکت به سمت یادگیری موضوعات جدید.

گزارش جلسه چهارم، دوره «فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن»

• در یک دیدگاه، مسیر یعنی به راه افتادن از یک نقطه و رسیدن به نقطه دیگر. در چنین برداشتی مسیر در رسیدن به مقصد تعریف می‌شود و هر عاملی که پیمایش مسیر را کُند یا متوقف کند، مانع است.
• در دیدگاه دیگر، مسیر یعنی به راه افتادن و حرکت به صورت دلخواه و پذیرش هر آنچه در مسیر رخ می‌دهد به عنوان بخشی از مسیر.
• در واقع آنچه در رویکرد اول پیمودن مسیر را سخت و طاقت فرسا می‌کند، هدفمندی و یا غایت گرایی در برداشت از مسیر است و در رویکرد دوم (برداشت رواقیون از مسیر) هر آنچه رخ می‌دهد تعریف میسر است و چیزی به نام مانع وجود ندارد.
• آزادی، رهایی و یا وارستگی یعنی در تمام لحظات زندگی ذهنیتی باز و جستجوگر داشته باشیم. همیشه این امکان از لحاظ ذهنی برای ما فراهم باشد که به توافقی جدید با خود دست پیدا کنیم. در مقابل، وابستگی یا تعصب یعنی امکان رسیدن به یک توافق جدید بین خود و گذشته امان را از دست داده‌ باشیم.
• به نظر رواقیون، زندگی وقتی جریانی هموار است که برداشت ما از مسیر غایت گرایانه نباشد و رهایی را کسب کرده باشیم.

• یک صندلی مقدس در اتاقی است و همه به آن احترام می‌گذارند. افراد با ذهنیت‌های مختلف نسبت به این صندلی مقدس کارهای متفاوتی می‌کنند.
• یک محافظه کار به این صندلی احترام می‌گذارد، آدم سنت‌گرا سعی می‌کند داستان‌های پیرامون این صندلی را امروزی کند، آدمی با ذهنیت مدرن سعی می‌کند این صندلی را مورد مطالعه علمی یا هنری قرار دهد و یک فرد پست‌مدرن قداست این صندلی را به تمسخر می‌گیرد.
• دو دیدگاه مختلف به زندگی وجود دارد; کسانی همچون خیام پیشنهاد می‌کنند که هر چه می‌خواهیم انجام دهیم و نتیجه اعمالان را هم اکنون ببینیم، دیدگاه دیگر باورهای دینی و یا ایدئولوژیک هستند که نتیجه را موکول به آینده می‌کنند.
• یودایمونیا یا شادروانی از نظر رواقیون یعنی ایجاد یک دژ درونی. یعنی در مواجهه با امر اضطراب آور یا ترسناک یا ناخوشایند بپذیریم که سه اتفاق را از هم جدا کنیم:‌ واکنش بیولوژیک بدن، ارزیابی و تصمیم گیری و در نهایت انجام عمل.
• در مواجه با مرگِ کسی ناراحتی امری طبیعی است اما ادامه دادنش امری پوچ است ناشی از سنت‌ها، ارزش‌ها و آئین‌هایی که یاد گرفته‌ایم.
• فلسفه رواقی سعی دارد به ما بیاموزد که چطور و کی خود را رها کنیم و چطور و کی خود را کنترل کنیم.

• مقایسه کلی چهار فلسفه یونان باستان که تمرکزشان بر سبک زندگی است.

• فلسفه رواقی: فلسفه خیابان است. تاکید آنها بر رسیدن به یودایمونیا یا روان شادی است. خوبی از نظر آنها رسیدن به نتیجه مفید برای شخص و یا اجتماع است.

• فلسفه اپیکوری: ارزش اصلی آنها در زندگی رسیدن به لذت است یعنی عدم وجود درد.

• فلسفه پیروهونی (شک گرایان): این گروه منکر دانش و امکان رسیدن به حقیقت هستند. هدف اصلی آنها رسیدن به آتاراکسیا یا آرامش ذهنی است. برای رسیدن به آرامش کافی است قضاوت را کنار بگذاریم و جستجو گری ذهنی کنیم.

• فلسفه کلبیون: هدف آنها هماهنگی با طبیعت و به سخره گرفتن ارزش‌های جامعه بود.

در مورد چند نقل قول هم گفتگو کردیم:

• سینکا: آدم عاقل به هیچ چیز نیاز ندارد و از هر چیزی می‌تواند خوبی بیافریند، اما آدم نادان به بی‌نهایت چیز نیاز دارد و در نهایت چیز خوبی نمی‌آفریند.

• پیرو اهل الیس پایه گذار مکتب شک گرایی بود و تا حدی به همه چیزهای بیرونی بی‌اعتنا بود که در اکثر موارد شاگردانش مراقبش بودند که به جای قدم گذاشتن در راه به بیراهه نرود یا از صخره‌ نیافتد.

• خود آگاهی یعنی درک این مهم که چه چیزهایی در کنترل ماست و چه چیزهایی خارج از کنترل ماست.

• دریدا: کسی که به شانس اعتقاد دارد به شانس اعتقاد ندارد.

(اولین جلسه بسیار پر انرژی برگزار شد اما متاسفانه صدای ضبط شده دچار مشکل شد; بنابراین گزارش کتبی آماده کردم)

1. در اولین جلسه ضمن معرفی کتاب، نویسنده و ناشر به این مهم اشاره کردیم که این کتاب خود آموز است یعنی جهت مطالعه مستقل نوشته شده و بهمین دلیل در پایان هر فصل خواننده با سوالات، خلاصه فصل و تمرین‌هایی مواجه می‌شود.

2. این دوره بیش از آنکه شامل مباحث نظری باشد یا قصد توضیح یک سری اصطلاحات فلسفی کند، در پی رسیدن به دو هدف ملموس است. اول، شرکت کنندگان بتوانند در مقابل ارزش‌های زندگی خود علامت سوال قرار دهند; در ۹ جلسه پیش رو فهرستی از ارزش‌های مهم زندگی امروزی تهیه خواهیم کرد و آنها را مورد بازبینی و تامل قرار می‌دهیم. دوم، امید داریم شرکت کنندگان توانایی ذهنی برای درک موضع خود در زندگی را به دست آورند; به این معنی که بتوانند گستره درک ذهنی خود را تعریف کنند و با رویکردهای نظری مختلف همدلی کنند.

3. ضمن مقایسه تقویم میلادی با هجری به تاثیر سقراط، افلاطون و ارسطو بر الاهیات اسلامی و مسیحی اشاره کردیم. همچنین به تاثیر فلسفه کلبی و رواقی بر عرفان اسلامی و در آخر ظهور رفتار درمانی شناختی (CBT) در اوایل قرن بیستم تحت تاثیر فلسفه رواقی.

4. فلسفه رواقی در حقیقت نوعی از سبک زندگی است که بر ارزش‌هایی همچون پذیرش، تاب‌آوری، کنترل، خود تنظیمی، شجاعت و عدالت تاکید دارد.

5. در فلسفه رواقی چیزهایی که خارج از کنترل ما هستند را می‌پذیریم; همچون لبخند زدن به مرگ. در عین حال باید شجاعت تغییر چیزهایی که در کنترل ما نیستند را هم داشته باشیم. برای پذیرش چیزها و در کل زندگی، تاب‌آوری مهم است و برای تغییر چیزها به شجاعت و عدالت نیاز داریم.

6. بعد از مقایسه چند سیستم ارزش‌گذاری و ارتباط آنها به زندگی امروزی به تعریفی جدید از آزادی پرداختیم: آزادی یعنی امکان باز طرح مسائل جهت رسیدن به یک توافق جدید شخصی یا اجتماعی تا توافق بعدی. این تعریف یکی از مبنای بحث ما در جلسات پیش روست.

فلسفه کلبیون (Cynicism) یکی از مکاتب فلسفی باستانی یونان است که توسط آنتیستنس، شاگرد سقراط، بنیان‌گذاری شد و بعدها توسط دیوژن سینوپی گسترش یافت. کلبیون به معنای واقعی کلمه به معنای "مثل سگ" است و این نام به دلیل زندگی ساده و پرهیز از تجملات توسط دیوژن و پیروانش به این مکتب داده شده است. خلاصه‌ای از اصول و مبانی فلسفه کلبیون به شرح زیر است:

1. زندگی در هماهنگی با طبیعت

کلبیون معتقد بودند که انسان باید به شیوه‌ای ساده و طبیعی زندگی کند و از پیچیدگی‌ها و تجملات جامعه دوری کند. آن‌ها بر این باور بودند که خوشبختی واقعی در پرهیز از خواسته‌های غیرضروری و زندگی مطابق با طبیعت یافت می‌شود.

2. خود کفایی (Autarkeia)

خودکفایی یکی از اصول اساسی کلبیون بود. آن‌ها اعتقاد داشتند که انسان باید به خود اتکا داشته باشد و نیازهای خود را به حداقل برساند تا به آزادی واقعی دست یابد. دیوژن به عنوان نماد خودکفایی، در یک بشکه زندگی می‌کرد و از اموال مادی پرهیز می‌کرد.

3. نتقاد از هنجارهای اجتماعی

کلبیون نقد شدیدی بر هنجارها و ارزش‌های اجتماعی زمان خود داشتند. آن‌ها فساد، ریاکاری، و حرص و طمع موجود در جامعه را محکوم می‌کردند و بر این باور بودند که بسیاری از مشکلات بشری از پیروی بی‌چون و چرای مردم از این هنجارها ناشی می‌شود.

4. ارزش فضیلت (Arete)

فضیلت در فلسفه کلبیون به عنوان تنها خیر واقعی در نظر گرفته می‌شد. آن‌ها معتقد بودند که فضیلت و خرد، معیارهای اصلی برای یک زندگی خوب و خوشبختی هستند و همه چیزهای دیگر بی‌اهمیت و بی‌ارزش‌اند.

5. لذت گرایی

کلبیون مخالف لذت‌گرایی و جستجوی لذت‌های مادی بودند. آن‌ها بر این باور بودند که دنبال کردن لذت‌های جسمانی منجر به وابستگی و از دست دادن آزادی فردی می‌شود.

6. نمایش و رفتار اعتراضی

کلبیون اغلب با رفتارهای اعتراضی و نمایشی به انتقاد از جامعه می‌پرداختند. دیوژن به عنوان یکی از برجسته‌ترین کلبیون، با اعمالی چون حمل کردن چراغ در روز روشن به دنبال "انسان واقعی" می‌گشت و بدین ترتیب ریاکاری مردم را به چالش می‌کشید.

7. آموزش از طریق عمل

کلبیون بر آموزش از طریق عمل و تجربه تأکید داشتند. آن‌ها معتقد بودند که باید از طریق زندگی واقعی و مواجهه مستقیم با چالش‌های زندگی به حکمت دست یافت، نه از طریق مطالعات نظری و کلامی.

نتیجه گیری

فلسفه کلبیون با تأکید بر ساده‌زیستی، خودکفایی، و زندگی فضیلتمندانه، نقدی ریشه‌ای بر هنجارها و ارزش‌های مادی جامعه زمان خود وارد کرد. این مکتب فلسفی همچنان به عنوان یکی از جریانات مهم و تأثیرگذار در تاریخ فلسفه شناخته می‌شود و الهام‌بخش جنبش‌های مختلف در طول تاریخ بوده است.

کتاب «فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن» به تبیین مبانی فلسفه رواقی می‌پردازد و به صورت یک کتاب خود آموز به زبان انگلیسی نوشته شده. فلسفه رواقی شامل نکات و آموزه‌های بسیار مفیدی حتی برای زندگی امروزی ماست و اخیرا مورد توجه بسیاری از محافل فلسفی و علمی قرار گرفته است.

در همین راستا قصد دارم در دوره‌ای ده جلسه‌ای به توضیح و تشریح فصول این کتاب بپردازم. قبل از هر جلسه خلاصه‌ای از فصل را به فارسی در اختیار شرکت‌کنندگان قرار خواهم داد و سپس به توضیح و تشریح موضوعات و اصطلاحات می‌پردازیم.

موضوع هر جلسه منطبق با فصول کتاب است: زندگی در هماهنگی با طبیعت، ماهیت خوبی، درمانگری فلسفه، امیال بشری، عشق و دوستی، کنش‌گری، سختی‌های زندگی، قضاوت، خودآگاهی و جهان‌شناسی رواقیون.

قبلا توضیحات مختصری درباره فلسفه رواقی در وبلاگ پراکسیس آوردم اینجا کلیک کنید.

ظرفیت دوره ۵ نفر

تماس: mjdheidary@gmail.com