پراکسیس

خلاصه فصل سوم

کتاب «نافرمانی; راهنمایی برای مقاومت اخلاقی»

• در این فصل فردریک گرو با الهام از ارسطو به نوع مطلوبی از فرمانبرداری اشاره می‌کند. ترجمه فارسی این بخش قوی نیست و برای درک بهتر، متن را با نسخه انگلیسی مطابقت دادم.
• فرمانبرداری طبیعی یعنی چه؟ باید این نکته را پذیرفت که بین انسان‌ها تفاوت وجود دارد به این معنی که از استعدادها و مهارت‌های مختلفی بهره می‌برند. در این نظام طبیعی اطاعت به این معنی است که اشخاص جایگاه حقیقی خود را بیابند، جاگیر شوند و با آسودگی در آن قرار گیرند. در واقع نوعی دل سپردن به کسی است که می‌تواند شما راهنمایی کند.
• توضیح و تبیین این مساله بسیار مشکل است و می‌تواند آسیب‌های زیادی داشته باشد اما بیان کردن آن در قالب یک نظریه می‌تواند کمک کننده باشد. بنابراین، نوعی از اطاعت وجود دارد که مبتنی بر برتری طبیعی افراد در راهبری و هدایت دیگران است.
• در چنین شرایطی حکمران واقعی دارای لیاقت، فضیلت و دغدغه‌مندی واقعی است و فرمانبرداری از او کار درستی است. گرچه این مساله در مقیاس یک کشور یا یک جامعه بزرگ بسیار بعید بنظر می‌رسد اما شاید بتوان آن را در مقیاس کوچک پذیرفت.

خلاصه بخش ۱۷

کتاب «فلسفه پیاده‌روی» نوشته فردریک گرو

• این بخش از کتاب برگرفته از زندگی شاعر فرانسوی ژرار دو نروال است که در اوایل قرن نوزدهم می‌زیسته و مورد تحسین عده زیادی از نامداران جهان است از جمله صادق هدایت.
• در مورد نروال اطلاعات قابل توجهی می‌توان یافت از جمله اینکه انجمن ادبی بنیان‌گذاری می‌کند که برنامه‌اش آزادی و شب‌گردی بوده. البته در یکی از این شبگردی‌ها او را بازداشت می‌کنند و به بیمارستان خصوصی اعصاب می‌فرستند و ۸ ماه بستری می‌کنند.
• آنطور که فردریک گرو زندگی او را تعریف می‌کند پس از مرگ معشوقش شروع به پیاده‌روی می‌کند «پیاده‌روی می‌کنید تا اندوه را رقیق کنید و در آن غوطه بخورید. بادبان‌های اندوهتان را برمی‌افرازید و به دست بادهای وزان می‌سپارید; خود را رها می‌کنید. پیاده‌روی رویا گون، که در آن نروال سیمای پرسه گرد تنها را باز می‌یابد.»

"بر سنگ لحد "

گاه همچون سار، سرخوش می‌زیست

و پیاپی، گاه عاشقی بود لاابالی و نازکدل

و گاه همچون «کلیتاندر» در غمناک، پریشانحال

روزی شنید که حلقه بر درش می‌کوبند:

مرگ آمده بود!

از مرگ درخواست کرد لحظه‌ای درنگ کند

تا وی نقطه‌ای بر پایان آخرین شعر خویش گذارد،

و سپس بی آنکه اضطرابی بدو دست دهد

رفت و در ته صندوقچه سردی که بدنش در آن می‌لرزید آرمید.

بنا بگفته تاریخ، وی مردی تنبل بود.

مرکب را زیاد در دوات نگه می‌داشت تا خشک می‌شد

می‌خواست همه چیز بداند اما به راز چیزی پی نبرد.

سرانجام، در یکی از شبهای زمستان،

لحظه‌ای رسید که دل‌آزرده از این زندگی،

اما با جانی سرخوش، رخت از این جهان بر می‌بست و می‌گفت چرا آمده بودم!

شعری از ژرار دو نروال (۱۸۰۸-۱۸۵۵)

ترجمهٔ حسن هنرمندی

غزل شماره ۲۰۲

غبارم، در سرکویی زمینگیر

غزل شماره ۲۰۲

بهوش باش که مردن به خواب نزدیک است!

غزل شماره ۲۰۰

شراب خوش مزه است و کباب (خوش نمک) است

گزارش جلسه پایانی

دوره «فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن»

چهار درس اصلی و مهم از این کتاب

• به صورت معمول در زندگی چیزهایی در کنترل ماست (افکار، قضاوت، ارزش‌گذاری‌ها و اعمال) و چیزهایی در کنترل ما نیستند (رویدادهای خارجی،‌ رفتار دیگران و شرایطی که برای ما پیش می‌آیند). فلسفه رواقی با تاکید بر تاب‌آوری و خود تنظیمی به ما می‌آموزد که چطور چیزهایی که در کنترل ما نیستند را تاب بیاوریم و بپذیریم و چطور با شجاعت و عدالت چیزهایی که در اختیار ما هستند را تغییر دهیم.

• در واکنش به هر رخداد که عامل تحریک هر نوعی از اضطراب، دلهره و یا ترس است باید در نظر داشت همیشه در ابتدا بدن به صورت طبیعی و سریع به آن عامل واکنش نشان می‌دهد. عمل ما نباید برپایه این واکنش بیولوژیک و اتومات باشد بلکه باید بر اساس قضاوت و ارزیابی باشد که تا جای ممکن به تاخیر افتاده است. در واقع، هر چه بین واکنش بیولوژیک و طبیعی بدن به یک رخداد و قضاوت و ارزیابی خودمان از آن فاصله بیشتری ایجاد کنیم، عمل ما مناسب‌تر خواهد بود. بر اساس این اصل رواقیون چندین رویکرد روان‌درومانی پیشنهاد شده است.

• یوتوپیا در حالت ایده‌آل خود در هیچ جامعه‌ای بدست نمی‌آید اما یوتوپیای شخصی قابل دست یابی است در جمع کوچکی (۳ نفره) از دوستان روشن‌اندیش و اهل گفتگو. منظور از روشن اندیش کسی است که تعصب نداشته باشد. ملاک اینکه کسی بدون تعصب باشد این است که آزاد اندیش باشد یعنی ذات‌گرایی و غایت‌اندیشی را کنار گذاشته باشد. به عبارت دیگر، اصرار نکند که هر چیز یا پدیده حتما باید تعریفی ثابت و همیشگی داشته باشد و همچنین انتظار یک هدف نهایی (غایی) در چیزها و پدیده را نداشته باشد. اهل گفتگو بودن یعنی اصول تعاون پل گریسرا رعایت کند، یعنی هدفش از گفتگو اغنای دیگران نباشد بلکه هدفش یافتن حقیقتی باشد که در گفتگوی اصیل ظهور می‌کند.

• برای یافتن راه رواقی و درک این فلسفه برترین معلم یا مدل سقراط است. روش گفتگوی سقراط، سبک زندگی او و نحوه مرگش به تمامی درس زندگی است. یکی از بهترین متن‌ها درباره زندگی او رساله دفاعیه است که در آن زندگی خود و روش اندیشدن خود را نمایان می‌کند.

حالات خوشی

خلاصه کتاب «فلسفه پیاده‌روی» نوشته فردریک گرو

• در این بخش نویسنده از فلسفه یونان باستان الهام گرفته است به خصوص رویکرد فلسفی کورنایی که به نوعی ریشه فکری اپیکوریان است. برای آنها لذت بی‌درنگ بردن بالاترین ارزش بوده است.
• لذت از مقوله مواجه است; مواجه با یک بدن، عنصر و یا ماده. لذت یعنی مواجهه با آن چیز خوب: چیزی که موجب شکوفا شدن یکی از امکان‌های احساس می‌شود. تکرار از شدت لذت می‌کاهد و فرد مجبور است تنوع و یا کمیت را جانشین آنچیز کند. پس از چندی چنان دقیق انتظار لذت را می‌کشیم که خود لذت نابود می‌شود.
• شادی یک فعالیت است: آسان بر آمدن از پس کاری دشوار که برای تسلط یافتن بر آن زمان صرف شده است، صحه گذاشتن بر قوای ذهن و بدن. شادی بر خلاف لذت با تکرار افزایش می‌یابد و غنی‌تر می‌شود. پیاده‌روی کمک می‌کند فرد شادی زنده بودن، شادی این جا بودن را احساس کند و مزه حضور خود را در هماهنگی با حضور جهان بچشد.
• شادکامی یعنی مواجهه با یک موقعیت ویژه و به همین دلیل بسیار شکننده و تکرارناپذیر است. فرصت‌های شادکامی نادر و تصادفی‌اند و مانند رگه‌های طلا در تار و پود جهان; باید آنها را به چنگ آورد.
• آرامش تعادلی پایدار در روح است. آرامش حلاوت بی‌حدی است که در چشم پوشیدن از توقع و انتظار نهفته است; دیگر در انتظار چیزی نیستید، فقط راه می‌روید، فقط پیش می‌روید.

غزل شماره ۱۹۷

چه پرسی از دل ما، نام خود را هم نمی داند

غزل شماره ۱۹۶

تعلق سد راه کام عشق است

غزل شماره ۱۹۵

امشب که تو ساقی شده ای شمع بخندد

غزل شماره ۱۹۳

مستیم و بیقرار و اسیر نگاه یار

خلاصه بخش ۱۵ کتاب

«فلسفه پیاده‌روی» نوشته فردریک گرو

• امروزه فیلسوف کسی است که به صورت نظری در پی کشف حقیقت است اما حکیم در دوران یونان باستان کسی بوده است که در پی کشف راه و رسم درست زیستن بوده. در این معنا، به حکیمان رواقی، اپیکوری و کلبیون می‌توان اشاره کرد.
• نویسنده در این فصل به نظر کلبیون درباره پیاده‌روی پرداخته است و نظر کلی آنها به زندگی را مرور کرده.
• تنها حکمای یونانی که پیاده‌روندگانی راستین بودند کلبیون‌اند. در خیابان‌ها راه می‌رفتند و شیوه و سبک زندگی مردم را مسخره می‌کردند و در واقع درشت‌گوی بودند. سبک زندگی‌ آنها شبیه سگ (کلب) بود; زبان خشن و پرخاشجو همچون پارس کردن سگ، زندگی بر خلاف مصلحت سنجی‌ها و آداب و رسوم رایج و همچنین خانه به دوشی از خصوصیات آنها بود.
• کلبیون خانه به دوش بودند و همیشه با نیروهای طبیعت همچون باد و آفتاب، سرما و گرما در مبارزه بودند. کشف و شهود آنها وابسته به خواندن و نوشتن نبود. در واقع، زندگی را آنطوری که هست تجربه می‌کردند نه آنطوری که در کتاب‌ها یافت می‌شود بلکه دست اول و بی‌واسطه.
• به نظر اپیکوریان ثروتمند کسی است که فاقد هیچ چیز باشد. کلبیون این یافته را اثبات کردند. زمین برای استراحت کردن جسم، در پرسه‌گردیها ممکن است چیزی برای خوردن یافت شود، آسمان پر ستاره سقفی است بر بالای سر و چشمه‌ها پر از آب برای نوشیدن. برای کلبیون هر جایی که پا می‌گذاشت خانه و وطنش بود.

غزل شماره ۱۹۲

دیوانه ای است دل که به بند زبان خوش است

فصل دوم

خلاصه کتاب «نافرمانی»

• این فصل با الهام از افکار میشل دو مونتی فیلسوف و جستار نویس دوران رنسانس نوشته شده. همچنین بحث اصلی در این فصل معرفی اصطلاحی است به نام "اطاعت مازاد".

• پرسش اساسی این است که چرا مردم تسلیم می‌شوند؟ فرمانبردار می‌شوند و زیر یوغ یک ستمگر رنج می‌کشند؟‌ یک پاسخ این است که مردم نه به‌رغم اینکه تعدادشان بیشتر است، بلکه به این دلیل تسلیم می‌شوند که تعدادشان بیشتر است. به عبارت دیگر، اگر اکثریت ساکت‌اند، بیش از هر چیز به این دلیل است که یافتن صدای واحد برایشان دشوار است; ساکت‌اند چون خیلی زود صدایشان ناهنجار می‌شود.

• راه حل پیشنهادی چیست؟ نیاز نیست مردم کار بزرگی انجام دهند مثلا نافرمانی یا شورش کنند یا خود را به خطر بیاندازند. فقط کافی است اطاعات مازاد انجام ندهند. منظور این است که بد اطاعت کنند و از روی بی‌میلی و بی‌علاقگی اطاعت کنند; اجرای دستورات با ضعیف‌ترین دل‌ بستگی ممکن.

• «از تو نمی‌خواهم دستانت را به گردن ستمگر بیاویزی تا او را سرنگون کنی، بلکه می‌خواهم صرفا دیگر از او حمایت نکنی; سپس نظاره کنی، مثل یک غول بزرگ که پایه تندیسش جدا شده، روی وزن خودش فروریخته و تکه تکه شده است»

گزارش جلسه هفتم

دوره «فلسفه رواقی; هنر شاد زیستن»

• یک رخداد نامطلوب یا دلهره آور بلافاصاله واکنشی بیولوژیک در ما ایجاد می‌کند مثلا مردمک چشم‌ها گشاد می‌شود، تپش قلب بالا می‌رود و جریان خون سریع می‌شود. رواقیون به ما پیشنهاد می‌کنند که در چنین شرایطی بلافاصله دست به عمل نزنیم. بهتر است عکس‌المعمل خود را تا بعد از قضاوت و ارزیابی درست شرایط به تاخیر بیاندازیم. در واقع ایده‌آل این است که رفتار ما غریزی و بر اساس تاثیرات بیولوژیک سریع بدنمان نباشد. اما چطور از پس این کار بر آییم؟
• به منظور تاخیر انداختن بین رخداد نامطلوب و عکس‌العمل ما، باید بین واکنش بیولوژیک نسبت به آن رخداد و قضاوت یا ارزیابی خودمان از رخداد تا جای ممکن فاصله زمانی ایجاد کنیم، سعی کنیم از آن رخداد توصیف بی‌طرفانه‌‌ و واقعیت‌گرایانه‌ای ارائه دهیم، از افرادی که واکنش‌های مناسب دارند الگو برداری کنیم و اگر خلاقیت لازم را داریم رخداد را در بستر روایی جدید ببینیم. (درباره مورد آخر فیلم زندگی زیباست ساخته روبرتو بنینی پیشنهاد می‌شود)

• به نظر پل ریکور استعاره و روایت دو فرایند اصلی در شکل دهی معنا در زندگی هستند. استعاره اصلی ما از زندگی چیست؟
• برخی زندگی را همچون خواب فرض می‌کنند که قرار است با مرگ از این خواب بیدار شویم. برخی دیگر زندگی را راهی می‌پندارند که قرار است به مقصدی برسد. شکسپیر زندگی را همچون صحنه‌ نمایش تصویر می‌کند که نویسنده داستانش یک دیوانه‌ است. هر کسی از دری وارد این صحنه می‌شود و نقشش را بازی می‌کند و از در دیگر خارج می‌شود. صحنه پر از سر و صدا و جنب و جوش است اما آخر داستان هیچ معنای خاصی شکل نمی‌گیرد.
• در دستگاه فلسفی رواقی زندگی یک فستیوال است. بخت به ما رو کرده است و بلیط این فستیوال (جشنواره) را بدست آورده‌ایم. در این چند روز جشن‌های مختلفی برگذار می‌شود، بازی، رقص، مسابقه و نمایش‌های مختلفی. در بعضی شرکت می‌کنیم و بعضی را فقط تماشا می‌کنیم. همه چیز موقت است و بلاخره جشنواره تمام می‌شود.

غزل شماره ۱۹۱

چون آه خود مرا همه اعضا در آتش است

غزل شماره ۱۸۶

آخر از نومیدیم امید حاصل شد اسیر

نی‌زارها نمی‌گریند،

جنگل‌ها انبوه نیستند،

و راه‌ها حرکت نمی‌کنند.

تو اما

می‌گریی،

انبوهی،

و قدم میزنی.

تا به حال

متوجه حرکت آفتاب شده‌ای؟

یعنی چشم به راهی

توت در دهانت آب شده؟

یعنی درنگ می‌کنی

درِ قوطی نوشابه را در جیب گذاشته‌ای؟

یعنی لذات کوچک داری

اتصلات کوله و طناب‌های پارچه‌ای جمع کرده‌ای؟

یعنی دلِ ریش داری

نفس عمیق بی دلیل کشیده‌ای؟

به چشم‌هایت در آینه خیره شده‌ای؟

یعنی سرگشته‌ای

همه فیلم‌های یک کارگردان را دیده‌ای؟

یعنی هنوز مشتاقی

دوست قدیمی بعد سالها احوالت را پرسیده؟

از شرم خاطرات گذشته روی میز کوبیده‌ای؟

یعنی خوب زیسته‌ای

قدم‌هایت را می‌شماری؟

دنبال اعداد زوج هستی؟

یعنی بی‌قراری

غزل شماره ۱۸۲

هر نفس، جزو پریشان کتاب دیگر است / هر خراش سینه، بیتِ انتخاب دیگر است

گزارش جلسه ششم

دوره «فلسفه رواقی: هنر شاد زیستن»

• در فلسفه رواقی پدیده‌ها به دو بخش تقسیم می‌شوند: پدیده‌های که کنترل و تغییراشان در دست ماست و پدیده‌هایی که ما کنترلی بر آنها نداریم. قسمت اول را باید با تاب‌آوری پذیرفت و قسمت دوم پدیده‌ها را با شجاعت در عمل در کنترل گرفت و تغییرات دلخواه را در آنها اعمال کرد.
• تعارض بین پذیرش امور خارج از کنترل و عمل کردن به منظور تغییر اموری که در کنترل ماست چطور ممکن است؟ نگاه ما به عمل یا کنش در زندگی باید چطور باشد؟
• در دیدگاه ذات‌اندیشانه و غایت گرایانه هر عملی باید تعریف خاصی داشته باشد و به هدف خاصی برسد، اما در دیدگاه رواقی عمل همچون تیری است که از کمان رها می‌کنیم و نتیجه آن وابسته به امور زیادی است که قسمتی از آنها خارج از کنترل ماست.
• آیا آواز خواندن، رقص و بازی کردن تعریف خاصی دارند یا هر کسی ممکن است به شیوه خود انجام دهد؟ آیا هدف مشخصی دارند یا که تنها هدف ما کسب لذت و سرگرمی است؟ از نظر رواقیون تمام اعمال ما باید همچون بازی کردن باشد.
• در واقع هر کاری که تعریف و غایت سفت و سختی برای آن داشته باشیم، به نوعی تکلیف بدل می‌شود که انجام دادنش مزاحم زندگی است. در مقابل، هر کنشی که از تعریف و غایت رها باشد منجر به ظهور لذت خواهد شد.
• نکته دیگر این است که طبق نظر رواقیون باید برای مصیبت‌هایی که در زندگی پیش می‌آید آمادگی داشت. یعنی مصیبت‌های مختلف را در ذهن خود متصور شویم و واکنش خود به این مصیبت‌ها را تمرین کنیم. روانشناسان طبق این ایده تکنیک‌هایی برای روان‌ درمانی پیشنهاد کرده‌اند:‌ آموزش تلقیح استرس (Stree Inoculation Training)، انواع مهارتهای مقابله‌ای (Coping Skills) و درمان رفتاری-عاطفی-منطقی (Rational Emotive Behavior Therapy).

از هر جلسه ویس کوتاهی در کانال تلگرامی پراکسیس موجود است

خلاصه بخش ۱۴

کتاب «فلسفه پیاده‌روی»

یک مکان مقدس دیگر که برای رسیدن به آن باید مسیر طولانی طی کنی; کوه کایلاش. این کوه معبدی طبیعی با نیروهای رازآلود است و برای چندین دین مکانی مقدس. ویدیوی یافتم که تجربه رفتن به این کوه و دور زدن آن را ثبت کرده است. امکان بالا رفتن از این کوه وجود ندارد.

در این بخش به یک سفر مقدس دیگر نیز اشاره شده است. هر ساله قوم هیچول در مکزیک به منطقه‌ای دور افتاده در ارتفاعات سیرا مادره سفر می‌کنند تا به صحرای پوتوسی برسند و گیاهی مخدر و مقدس را جمع آوری کنند.

غزل شماره ۱۸۰

پای در زنجیر و سودای بیابان در سر است

کار خاصی نیاز نیست،

فقط در ظلم شریک نشو.

نترس،

و در سرشماری ابلهان شرکت نکن.

کار بزرگی نیاز نیست،

فقط لبخند بزن.

شک نکن،

و انگشت میانی را نشانشان بده.

امید، انگشت و لبخند

سپاه تاریکی را می‌شکند.

غزل شماره ۱۷۶

گفتگوی قاصد از لطف خبر نازکتر است

(در اینجا نازک به لطیف است)

غزل شماره ۱۷۵

گفتگو در پرده کردن صد طرف دارد اسیر / پیش من از یار عریان حرف عریان خوش‌تر است

گزارش جلسه پنجم دوره «فلسفه رواقی: هنر شاد زیستن»

• در نظر رواقیون، بدون داشتن الگو آموختن سبک زندگی ممکن نیست. بهترین الگوی یک انسان کامل و وارسته سقراط است. عده‌ای سقراط را خرمگس می‌خواندند چون مزاحم زندگی دیگران می‌شد; مزاحم خرافاتی که شکل داده‌ بودند و مقدساتی که برای خود ساخته بودند.
• خوشبختی یعنی داشتن دوستانی روشن اندیش. منظور دوستانی است که روش گفتگو را می‌دانند و تعصبات را کنار گذاشته‌اند.
• روش گفتگو را می‌توان از سقراط آموخت و به این منظور می‌توان به کتاب "شش رساله" ترجمه محمد علی فروغی مراجعه کرد. یا می‌توان از نظریه پل گریس کمک گرفت با نام "اصل تعاون". بنظر او در هر گفتگوی درست چهار اصل رعایت می‌شود: کمیت،‌ کیفیت، رابطه و نحوه ارائه.
• چطور تعصبات ذهنی خود را کشف کنیم؟ هر ایده یا باوری که ذات‌گرا و یا غایت‌اندیش باشد تعصب است. ذات‌گرایی یعنی اعتقاد به اینکه هر پدیده‌ای تعریفی ثابت و همیشگی دارد و غایت اندیشی یعنی هر پدیده‌ای هدفی نهایی را دنبال می‌کند.
• به عبارت دیگر هر وقت در زندگی اصرار داریم که تعریف پدیده‌ای را بدرستی دریافته‌ایم و هدف آن را شناخته‌ایم، مشغول شکل دادن یک تعصب هستیم.
• در مقابل، فلسفه عمل‌گرایی هر گونه ذات‌گرایی و غایت‌اندیشی را زیر سوال می‌برد و به ما کمک می‌کند تعصبات ذهنی خود را بیابیم. عمل‌گرایی یعنی تحلیل و تفسیر امور در معادلات موجود و رسیدن به توافقات جدید که پویا و موقت باشند.
• رابطه‌ای بین مسیر و اندیشیدن وجود دارد. مثلا پایین آمدن از کوه یعنی ترک موضع (فکر یا باوری) که قبلا بدست آورده‌ایم و حرکت به سمت یادگیری موضوعات جدید.

غزل شماره ۱۷۴

گوشها ز سخنهای جسته جسته پر است

خلاصه بخش ۱۲ و ۱۳

کتاب «فلسفه پیاده‌روی»

این دو فصل انتظار من را برآورده نکرد. بیان نویسنده از تجارب بومی و در دسترس دور می‌شود و حالتی آرمان‌گرایانه و کلی به خود می‌گیرد. آرمان‌های بزرگ همیشه نشان از نوعی تعصب به ایده‌هایی است که در سر پرورانده‌ایم. گویی نویسنده دست از توصیف کشیده و با حالت تجویزی قصد دارد جهان و وضعیت آن را با ایده‌های خود تطبیق دهد.

با این وجود، به درستی به رابطه بین پیاده‌روی و زیارت اشاره کرده است. عده‌ای تجربه دینی را در پیاده‌روی به سوی مکان‌های زیارتی می‌یابند. یک مثال جالب توجه از مکان‌های زیارتی کوه آتوس است; جمهوری تقریبا مستقل بر روی یک کوه نزدیک یونان. در مسیرهای پیاده‌روی پر پیچ خم این کوه هزار سال است که به هیچ زنی اجازه نداده‌اند قدم بگذارد تا مبادا کشیشان مرد به گناه آلوده شوند! این کوه مکانی مقدس است برای کشیشان مرد که خود را از ناپاکی‌های جهان بیالایند (لینک مستندی درباره کوه‌های آتوس)

درس دیگری که از این فصل می‌توان گرفت، توجه به یک تجربه دینی ناب است که هر ساله در اطراف مشهد رخ می‌دهد; پیاده‌روی به سمت حرم امام رضا. اگر تبلیغات حکومتی و سوء استفاده‌های سیاسی از این پدیده را حذف کنیم، آنوقت می‌توانیم متوجه این تجربه دینی و روحانی شویم که هر ساله عده‌ای از افراد از حاشیه شهر مشهد دچار آن می‌شوند. نگاهی خالی از تعصب به این پدیده می‌تواند مثال درستی از محتوای این بخش کتاب باشد.