پراکسیس

یک دیکتاتور خودش را به شکل نفرت در تمام افراد جامعه تکثیر می‌کند. ما از او و تمام طرفدارانش متنفریم، از تمام افرادی که به هر شکل با او همکاری می‌کنند نیز متنفریم. به این شکل، دیکتاتور در ما متجلی می‌شود و ما حتی از کسانی که با روش‌ها و تکنیک‌هایی غیر از ما مبارزه یا مقاومت می‌کنند نیز متنفر می‌شویم.

نفرت در وجود ما چنان نهادینه می‌شود که اجازه نمی‌دهد افراد را در افق ذهنی خودشان و با توجه به تجربه زیست‌شان ببینیم. عده‌ای چنان غرق نفرت هستند که به سادگی و بدون هیچ دلیل قانع کننده‌ای به دیگران ناسزا می‌گویند، تحقیر می‌کنند و تهمت می‌زنند، فقط کافی است فردی شبیه آن‌ها فکر نکند، روش مبارزه‌اش را نپسندند یا دغدغه‌های متفاوتی از آنها داشته باشد.

فراموش کرده‌ایم که به قول داریو فو «خنده خوشایند زورگویان نیست»، زورگویان منبع اصلی نفرت در جامعه هستند و هر چه نفرت را بیشتر در میان اقشار جامعه پخش کنند، بیشتر از قدرت جمع می‌کاهند. به بیان دیگر، هیچ عاملی نمی‌تواند در این سطح نیروی مردمی را کاهش دهد. دیکتاتور هر چه به روزهای پایانی نزدیک‌تر شود، دروغ‌های بزرگتری را خودش و همدستانش به ما تحویل می‌دهند و این دروغ‌ها نفرت بیشتری در ما ایجاد می‌کنند.

بد نیست اگر به تمایز مقاومت و مبارزه توجه کنیم. مقاومت به این معنی است که فرد هیچ وقت به صورت کامل تسلیم سیستم سرکوب نمی‌شود; دقت کنید «به‌صورت کامل تسلیم نمی‌شود». یعنی ممکن است در درون سیستم و یا خارج از سیستم به مقاومت خود علیه سیاست‌های تبعیض‌آمیز، بی‌عدالتی و سرکوب بجنگد اما همچنان سیستم را بپذیرد و به زندگی نسبتا معمول خود ادامه دهد. اما مبارزه خاص کسانی است که از این سیستم خارج می‌شوند و به صورت واضح و آشکار با اصول آن به مخالفت برمی‌خیزند.

بسیاری از ما ممکن است بپرسیم کدام بهتر است؟ یا فکر کنیم که ما آنقدرها هم با دل و جرات نیستیم که به مخالفت آشکار برخیزیم. ضمن اینکه ما از چنان امکاناتی برخوردار نیستیم و صدایی در جامعه نداریم; اگر نفوذی در جامعه داشتیم، می‌توانستیم صدای مخالف خود را بلند کنیم.

باید بخاطر داشت که پیروزی در برابر دیکتاتوری شامل فعالیت‌های متنوع و متکثر از مقاومت تا مبارزه است. پذیرش این تنوع و تکثر و دوری از تنفر تولید شده توسط سیستم از مهمترین اصول در راه پیروزی است. نباید جامعه را یک کل متحد زیر یک ایده دید، بلکه جامعه متشکل از بی‌شمار جوامع کوچک با خواست‌های متنوع است. زمانی فرا رسیده که باید تعصب را کنار بگذاریم; به‌جای ناسزا گفتن به کنش‌ها و رفتارهایی که نمی‌پسندیم، به‌جای ترد کردن و تحریم کردن دیگران، علیه دشمنی واحد یعنی «نفرت» متحد شویم.

در حال حاضر مشغول خواندن کتاب‌های آقای فردریک گروس هستم. کتابی از ایشان پیدا کردم با این عنوان

«نافرمانی، فلسفه مقاومت».

خلاصه مروری بر این کتاب:

در این کتاب با اشکال نافرمانی، انتقاد به دموکراسی و مقاومت اخلاقی آشنا می‌شویم. باید دقت کرد که بین مبارزه، مقاومت و نافرمانی تمایز وجود دارد. گروس توجه ما را به مقاومت آنتیگون (شخصیت زن اول تراژدی یونانی) جلب می‌کند و درس‌هایی که از دادگاه نازی‌ها پس از جنگ جهانی گرفتیم. (رجوع کنید به نوشته‌های آنا هارنت)

یکی از سوالاتی که کتاب در پی پاسخ دادن به آن است: چرا ما تا این حد از فرمانبری استقبال می‌کنیم و حتی از آن لذت می‌بریم؟

پاسخ گروس این است که «مسئولیت‌های نامحدودی» بر عهده ما گذاشته شده است که وحشت ناک است از جمله اینکه مسئول اشتباهاتمان هستیم، معنایی که به اتفاقات گوناگون می‌بخشیم، مراقبت از دیگران، تلاش و تقلا در تنهایی خودمان در فهم مردم دنیا. این مسئولیت‌ها بسیار زیاد است و الزامات زیادی برای ما به بار می‌آورد. تمایل ما به تعویق انداختن مسئولیت، مشوق اصلی ما به پذیرفتن و عمل به قوانین است زیرا به این شکل می‌توانیم قانون گذاران را مسئول اتفاقات بدانیم و آنها را لایق سرزنش و سرکوفت قلم داد کنیم. همانطور که آیشمن (افسر نازی دست‌گیر شده یکی از مسئولان کوره‌های آدم سوزی یهودیان) در دادگاه پس از جنگ می‌گفت: ما فقط از دستورات پیروی می‌کردیم.

این مساله منجر به جدایی خطرناک بین روح و بدن می‌شود، به این معنی که ما اینطور اعمال خود را توجیه می‌کنیم که این کارها را با بدنمان و به صورت فیزکی انجام می‌دهیم اما در دلمان یا در روح خود از این کارها بیزار هستیم. به این شکل ما کارهای خود را به گردن اعضا خود می‌اندازیم و از بار مسئولیت آن می‌کاهیم و در نهایت قوانین، قانون‌گذاران و یا دستورات را مسئول می‌دانیم. [1]

ادامه مطلب در پست‌های بعدی در پرونده «پیاده‌روی و فلسفه»

[1] https://lareviewofbooks.org/article/whom-on-frederic-gross-disobey/

آهسته و رها قدم می‌زد، به هر طرفی. زیر لب گفت‌ «بعد از تو ستاره‌ها بر‌نمی‌گردند و اگر باز گردند، من نخواهم بود». و باز تکرار کرد «بعد از تو ستاره‌ها بر‌نمی‌گردند و اگر باز گردند، من نخواهم بود».

کفش‌های کتانی سفید، قدم می‌زد. شالی دور گردن، در باد تکان می‌خورد. موهای سیاه و کوتاه، بالا پایین می‌شدند. شانه‌ها، افتاده و دستهای دراز و جستجوگرش معلق بودند. چشم‌ها به سنگفرش پیاده رو خیره بود. چیزی به تاریکی هوا نمانده.

مرد چلاقی کنار خیابان گدایی می‌کرد و حرف او را شنید که «بعد از تو ستاره‌ها بر‌نمی‌گردند و اگر باز گردند، من نخواهم بود». در پیاده رو، مقابلِ مرد یک کیسه پولِ خُرد جمع شده بود.

من تنم می‌سوزد، حس می‌کنم معده‌ام تنگ شده و غذا را نمی‌پذیرد. درد خاص یا عمیقی ندارم اما، دائم دهانم به نشانه درد به شکل یک لبخند از هم باز می‌شود و هوا را از لای دندانهایم به داخل می‌کشم. نفسی عمیق پر از هوای نزدیکِ عید. زیر لب با خودم گفتم «بعد از تو بهار همیشه در انتظار خواهد ماند، معلق و سردرگم».

جمعی مشغول چیدن هیزم‌‌ هستند، امشب چهارشنبه سوری است. باند بزرگ، رقص نور و آش رشته; در شهر ترافیک است. شنیدم کسی در خانه‌ای فریاد می‌زد «صدای تلویزیون بلنده، خفش کن»

از او پرسیدم «چرا این سیگار تاثیری نداره؟ نیکوتینش چنده؟» گفت «داره غروب میشه، ستاره‌ای می‌بینی؟»

در حالی که دنبال فندکم می‌گشتم گفتم «من مبارزه را برای مبارزه دوست دارم و از پیروزی می‌ترسم»

زنی می‌دوید تا به اتوبوس برسد. دست کودکش را می‌کشید، عجله داشت. پسر بچه رو به من کرد و گفت «اونجا رو ببین! یک ستاره!»

اتوبوس ترمز شدیدی زد و شالش روی زمین پهن شد.