پراکسیس

خلاصه کتاب «راهنمایی برای مقاومت اخلاقی; نافرمانی»

نوشته فردریک گرو

تمام فصول این کتاب را بدقت مطالعه کردم و خلاصه‌ نوشتم. همچنین در مباحث زیادی از اصطلاح شناسی این کتاب بهره بردم. حالا آماده‌ام پادکستی از محتوای این کتاب تنظیم کنم.

فصل آخر کتاب به‌نظرم بسیار خواندنی است و نویسنده نشان داده است که کاملا تواناست مکالمه‌ای به سبک سقراط بنویسد. در این مکالمه چند معنی مختلف از عدالت بحث شده.

در پایان هم بخشی کوتاه در کتاب آمده با نام «انسانیت ناهم‌گون». نویسنده در طول این کتاب تاکید داشت که خیانت واقعی زمانی پیش می‌آید که خودت به خودت دروغ بگویی. به عبارت دیگر یک فرمانبردار، مهم نیست چه توجیهاتی را بیان کند، به هر حال خائن به خودش است. همچنین یادآوری می‌کند که بسیاری از آدمیان از آزادی هراس دارند چون نمی‌دانند با آن چه باید بکنند.

خلاصه کتاب «راهنمایی برای مقاومت اخلاقی: نافرمانی»

نوشته فردریک گرو

این جملات برای شما آشناست؟

«شانسی داشتیم در خاور میانه به دنیا اومدیم!»

«تقصیر من نیست، شناس بدی داشتم، قربانی بودم»

«ببین کسانی باید اعتراض کنند که شهرت دارند یا در جامعه تاثیرگذار هستند»

«به من دستور دادند که این‌کار را انجام بدم. فرقی هم نمی‌کرد اگر من انجام نمی‌دادم، یکی دیگه انجام می‌داد»

فصل دهم کتاب را چند بار خواندم و هربار نویسنده را بیشتر تحسین کردم. به زیبایی چهار معنای مختلف مسئولیت را برشمرده و نشان داده است افراد با چه بهانه‌هایی از زیر بار مسئولیتی که بر دوششان هست شانه خالی می‌کنند.

انسان خام می‌گوید: «چه بد‌بیاری ناگهانی برای من رخ داده است!» در حالی که انسان عاقل می‌گوید: «بسیار خب، من اینجا هستم و آماده‌ام، باید به خودم نشان دهم که به رویارویی با آنچه برایم رخ می‌دهد توانا هستم.»

نقل قولی از داستایوسکی در کتاب هست به این شکل که همه ما مسئول هستیم، برای همه چیز و در محضر همگان، «و من بیشتر از همه» من بیشتر از هر کسی، چرا که با استناد به دیگران، خطر کمرنگ‌کردن مسئولیتم را می‌پذیرم. هر چه باشد اگر همه مسئول هستیم، پس شاید من کمتر از هر کس دیگری مسئولم. در واقع همه کمتر مسئول‌اند، چرا که مسئولیت بین بسیاری از افراد تقسیم شده است. سهم من ضرورتا محدود است.

فردریک گرو همچنین تمایز به‌ بین دو نوع فلسفه قائل می‌شود. سوژه‌ی مسئولیت‌پذیر از سوژه‌ی کلاسیک فلسفه که همیشه جهانشمول و به طور نامحدود بخش‌پذیر است (کوگیتو، خود استعلایی) متمایز است. سوژه‌ی کلاسیک فلسفه دوست دارد نظریه پردازی کند و می‌گوید من می‌اندیشم پس هستم اما سوژه مسئولیت‌پذیر (در فلسفه امروزی) می‌گوید من هستم از آنجا که من کس دیگری نیستم.

خلاصه آخرین بخشِ کتاب فلسفه پیاده‌روی

نوشته فردریک گرو

شاعر انگلیسی، وردز ورث، از نخستین کسانی است که پاهایش را به استخدام فلسفه در آورد. در شعری می‌گوید:

بدین سان آهسته از آن راه خاموش آمدم

تنم از آن سکوت می‌نوشید

آرامشی همچون آرامش خواب

اما بس شیرین‌تر.

بالا، مقابل، پشت سر،

دور و برم همه آرامش و تنهایی بود.

وقتی موج ملایمی به آرامی قائده‌مندی صدا را می‌شکند، سکوت را نمی‌شکند بلکه به آن ساختار می‌دهد، آن را شنیدنی می‌کند. به همین شکل پیاده‌روی هم حضور را دسترس‌پذیر و ثمر بخش می‌کند.

خلاصه بخش ۲۴، «فلسفه پیاده‌روی»‌ نوشته فردریک گرو

گاندی از همه می‌خواست به نافرمانی مدنی بپیوندند و از هر نوع برخورد خشونت آمیز دوری کنند. چندین بار که عده‌ای به درخواست گاندی گوش نکردند و در واکنش به برخورد خشونت آمیز پلیس، آنها هم شروع به زد و خورد کردند، گاندی خواستار توقف جنبش نافرمانی مدنی شد و خود نیز روزه گرفت.

در فوریه ۱۹۳۰، گاندی شصست ساله برای راه‌پیمایی نمک برنامه ریزی کرد. هسته‌ای از مبارزان معتمد را گرد آورد که منضبط و فداکار بودند. هفتاد و هشت مبارز در این سفر او را همراهی کردند. چهل و چهار روز بعد، به دریا رسیدند در حالی که صدها هزار نفر آنها را در این مسیر همراهی کرده بودند و صدها نفر توسط پلیس باز داشت شده بودند. بلاخره به دریا رسیدند و گاندی پس از شستشو خودش در آب دریا، مقابل چشم صدها نفر آن عملی که دولت بریتانیا ممنوع اعلام کرده بود را انجام داد: استخراج نمک از دریا!

گاندی با پیاده‌روی به انرژی‌های کندِ استقامت و پایداری پر و بال داد. با پیاده‌روی از عمل برق آسا، رفتار جلوه‌گرانه و کار بزرگ فاصله گرفت. برای او پیاده‌روی نمایانگر فقر و مشقتی بود که مردم هند متحمل می‌شدند. او در تمام طول زندگی خود در پی عریان کردن همه حوزه‌های زندگی بود; پوشش، مسکن، خوراک و وسایل نقلیه. این شکل ساده‌سازی شده زندگی به او کمک کرد تا سریع‌تر، مستقیم‌تر و با اتکای بیش‌تر بر امور اساسی پیش برود. پیاده‌روی بیانگر کمال سادگی است; پایی مقابل پای دیگر. او به وسیله پیاده‌روی وجهی از استقامت و پایداری را تبلیغ می‌کرد: پیش رفتن مستمر. این مساله اساسی است، زیرا پیاده‌روی دعوتی است به تلاش آرام اما مستمر.

خلاصه فصل هفتم، «راهنمایی برای مقاومت اخلاقی; نافرمانی» نوشته فردریک گرو

نویسنده بین مشارکت سیاسی و ازدواج مقایسه می‌کند. آیا کسی تو را مجبور به ازدواج کرد؟ خودت انتخاب کردی! آیا کسی تو را به رای دادن وادار کرد؟ خودت رأی‌ات را در صندوق انداختی! در هر دو مورد، قوانین بازی را پذیرفته‌ای، چه در دموکراسی و چه در ازدواج. به بیان دیگر، با رضایت خود، خود را زندانی کرده‌ای. بنابراین، عده‌ای می‌گویند: «خیلی دیر است! تو رضایت دادی و حالا باید فرمانبردار باشی.»

مدرنیته سیاسی جدید مرجع خود را در این نوع اطاعت می‌جوید. هر حاکمی با فراخوان مکرر به پیمان جمهوریت این مسیر را دنبال می‌کند. اگر از قانونی که به نظرت ناعادلانه است سرپیچی کنی، نمایندگان انتخابی به تو خواهند گفت: «باید از قوانین تبعیت کنی. بازی را پذیرفته‌ای و همیشه رضایت داده‌ای.»

حاکمان می‌گویند: «حالا خیلی دیر است؛ باید قبلاً به این فکر می‌کردی، تو ما را منصوب کردی؛ هیچ راه برگشتی نیست.» پاسخ کسانی مثل هانا آرنت و هابز این است که ما نه برای اطاعت، بلکه برای ساختن جامعه‌ رضایت دادیم. اما حکومت‌های خودکامه و حتی دموکراسی‌های کنونی، رضایت ما را به‌عنوان امری پیشینی فرض می‌کنند و از این طریق ما را سرکوب می‌کنند. به همین دلیل، فردریک گرو به دموکراسی انتقادی اعتقاد دارد.

خلاصه بخش ۲۲، کتاب فلسفه پیاده‌روی، نوشته فردریک گرو

این بخش کوتاه است و با سطور زیر به پایان می‌رسد.

پیاده‌روی یعنی عرضه کردن خود به توده زمین، خود را در معرض آن قرار دادن، شکنندگی بدن، حرکتی کند و بی‌وقفه که ما را فرو می‌برد. پیاده‌روی یعنی رضایت تام و تمام به این که بدنی متحرک و خم شده به جلو باشیم. اما نکته‌ی واقعا شگفت انگیز این است که چطور همین رضایت کند و آهسته، همین سستی و رخوت بی‌حد، در ما احساس شادی برمی‌انگیزد، شادیِ بودن. بدن‌های سنگین ما در هر قدم از نو به زمین فرو می‌افتد، گویی قصد دارند از نو در آن ریشه داونند. پیاده‌روی دعوتی است به ایستاده مردن.

فصل ششم،

خلاصه کتاب «راهنمایی برای مقاومت اخلاقی؛ نافرمانی» نوشته فردریک گرو

اطاعت، سلب مسئولیت می‌کند و به مردم آسودگی می‌بخشد؛ آسودگی از اینکه نیاز ندارند رفتارشان را در برابر دیگران توجیه کنند.

آدولف آیشمن، یکی از افسران نازی، نقشی اساسی در سازماندهی و اجرای هولوکاست ایفا کرد. مأموریت او این بود که "راه‌حل نهایی" را، که شامل اخراج و انتقال سیستماتیک یهودیان به اردوگاه‌های مرگ بود، هماهنگ کند و برنامه‌ریزی لجستیکی برای نابودی میلیون‌ها یهودی را برعهده داشت. پس از پایان جنگ جهانی دوم، آیشمن به آرژانتین فرار کرد و در سال ۱۹۶۱ طی یک عملیات مخفیانه توسط موساد دستگیر شد و به اسرائیل منتقل گردید. او در دادگاه محاکمه و به اعدام محکوم شد.

برخی معتقدند آیشمن آدم نبود بلکه هیولایی بود منحرف و یهود ستیز اما هانا آرنت معتقد بود که آیشمن کارگزار کم‌اهمیت و کندذهن، فردی میان‌مایه و اساساً مفلوک بود؛ انسانی بدون آزادی، افسرده و رنگ‌پریده، اما کارمندی دقیق و چرخ‌دنده‌ای منفعل در ماشین نازیسم.

بر خلاف هر دو نظر بالا، به نظر فردریک گرو آیشمن نماینده کامل مأموری بی‌رحم و بی‌عاطفه بود که مانند یک پیشکار روبات‌وار، دستورات را به صورت کامل انجام می‌داد و از خود سلب مسئولیت می‌کرد، در حالی که همه‌چیز را به سیستم واگذار می‌کرد. این انتقال مسئولیت به سیستم بود که او را برای چنین جنایاتی آماده کرد؛ مسئولیتی رقیق شده و کلی در میان سرسپردگان منفعل که در سیستم مشارکت می‌کردند. اگر همه به این معنا مسئول باشند، در حقیقت هیچ‌کس مسئول نیست.

آیشمن اصرار داشت که هر کاری که کرده، تنها «اجرای دستور» و «انجام وظیفه» بوده است و نباید برای آن مجازات شود. او می‌گفت: «من دستوراتی داشتم و طبق سوگند اطاعت مجبور به اجرای آنها بودم، و متأسفانه نمی‌توانستم از این وضعیت فرار کنم.»

با این حال، اگر آیشمن فقط تسلیم زاهدانه (ascetic submission) زاهدانه را به نمایش گذاشته بود، یعنی حداقل اطاعت بدون ظرافت و تعهد، ماشین مرگ نازی‌ها از مسیر خارج می‌شد. اما او با دقت و پشتکار به دنبال راه‌حل‌های جدید بود و همین اطاعت مازاد (Surplus Obedience) است که هر شخص را در قبال آنچه انجام می‌دهد، مسئول می‌کند.

خلاصه فصل پنجم، کتاب راهنمایی برای مقاومت اخلاقی; نافرمانی

نوشته فردریک گرو

عرف، نخستین دلیل بندگی خودخواسته است. شاید راز اطاعت نه در اشتیاق، بلکه در سکون و انفعال نهفته باشد. اطاعت از قوانین بیشتر به واسطه عادت شکل می‌گیرد؛ عادتی که با گرایش به پیروی از جمع و گله تقویت می‌شود. هر کس رفتار خود را همسو با دیگران تنظیم می‌کند و به نوعی از هم‌نوایی پیروی می‌کند. افراد در بند اکثریت گرفتار شده‌اند و بدون "دیگران" موجودیت ندارند. در این هم‌نوایی، فرد به خود می‌گوید "مثل همه باش تا مورد سوال قرار نگیری و جلب توجه نکنی."

در جامعه، امر اجتماعی از ابتدا به استاندارد شدن امیال، رفتارهای مشابه، سرنوشت‌های از پیش تعیین‌شده و هویت‌های هنجارمند منتهی می‌شود. افراد باید در این چهارچوب‌ها به عنوان انسان‌هایی مانند دیگران شناخته شوند؛ شخصیتی "خاکستری" و قابل پیش‌بینی.

هم‌نوایی با سنت‌ها دو نوع مقاومت ایجاد می‌کند: طنز ایرادگیرانه و فتنه‌انگیزی عیب‌جویانه. هر دوی این واکنش‌ها در واقع نقش‌آفرینی ساده‌ای از فردی است که می‌خواهد "باهوش" به نظر برسد بدون آنکه عزم واقعی برای اعتراض و نافرمانی داشته باشد.

در مقابل، باید به دنبال سبک زندگی‌ای بود که تا حد امکان از الزامات اجتماعی و فرهنگی خفقان‌آور آزاد باشد؛ زندگی ساده و سبک‌باری همچون دیوژن کلبی. اگر کسی به سبک زندگی نافرمان شما ایراد می‌گیرد، گفته نیچه را به خاطر داشته باشید: "زمانی که من خود را لایق رقابت با دیگری می‌بینم، آن دیگری با من همسان می‌شود."

خلاصه کتاب، بخش ۲۰

«فلسفه پیاده‌روی» نوشته فردریک گرو

برای نویسنده‌ای که در فصل‌های پیشین راه‌های زیارت و راه‌پیمایی‌های طولانی نویسندگان مختلف را مثال آورده بود، راه پیمایی در بوستان‌های شهری هیچ جذابیتی ندارد. حتی به انتقاد از فضای این بوستان‌ها می‌پردازد. به نظر او قدم زدن در این بوستان‌ها به نوعی عشوه‌گرانه و پر زرق و برق است و عمدتا قصد مردم دیده شدن است و نه کشف و شهود شخصی.

اگر نویسنده منتقد فضای ریاکارانه بوستان‌های شهری است، پس چرا بخشی را در کتابش به آنها اختصاص داده؟ بنظر من دید منفی او به پارک‌ها یا بوستان‌های شهری بیش از اندازه است و نتیجه تعمیم دادن ایده‌های خودش به فضای این پارک‌هاست. در کل فردریک گرو در مواردی در متن کتابش دچار آرمان‌گرایی می‌شود.

کانال تلگرامی پیاده‌روی و فلسفه

خلاصه کتاب، فصل چهارم

«راهنمایی برای مقاومت اخلاقی; نافرمانی»‌ نوشته فردریک گرو

در سال ۱۴۰۱ دختران ایرانی را با آنتیگون مقایسه می‌کردند. من هم در کلاس‌های نقد هنری این تراژدی را تدریس کردم و می‌توانید محتوای آن را در فهرست مطالب کانال بیابید. به عقیده فردریک گرو آنتیگون الهه سرکشی است، شخصیتی که نافرمانی گستاخانه، علنی و غرور آفرین را برای ما مجسم می‌کند. فایل صوتی این تراژدی یونانی در همین کانال موجود است.

به شکل خلاصه آنتیگون دختر شاه ادیپ است. شاه ادیپ همان شخصیت معروف که نادانسته پدر خود را کشت و با مادرش ازدواج کرد و شاه شهر تب شد. از آن ازدواج چهار فرزند بدنیا آمد دو خواهر و دو پسر. پس از اینکه ادیپ متوجه شد نادانسته چه اشتباهی کرده و پدرش را کشته و با مادرش خوابیده است، خودش را کور کرد و سر به بیابان گذاشت و مرد. سپس دو پسرش سر جانشینی با هم جنگیدند و هر دو مردند. بردار ادیپ شاه (کرئون) به تخت نشست و دستور داد یکی از برادران را به عنوان قهرمان به خاک بسپارند و دیگری را یاغی اعلام کرد و دستور داد کسی حق ندارد برای او مراسم خاکسپاری برگزار کند. آنتیگون بر خلاف فرمان شاه، بردارش را به خاک سپرد. در نتیجه، کرئون او را زنده به گور کرد. این دستور باعث خودکشی نامزد آنتیگون (پسر کرئون) و همسر کرئون شد.

این تراژدی الهام بخش بسیاری نویسندگان و متفکرین بوده است از جمله فروید، هگل و نیچه. این تراژدی سترگ است، ساختارش بی‌عیب و نقص است و شخصیت‌ها در هویت‌های مضطربشان سر جای خود قرار گرفته‌اند از جمله خواهر آنتیگون ایسمنه که محتاط و حسابگر است و آنتیگون را در این سرکشی بر علیه پادشاه همراهی نمی‌کند و زنده می‌ماند. آنتیگون از روی هوس و گستاخی یا از روی دیوانگی، منفعت طلبی یا محاسبه نافرمانی نمی‌کند. او در واقع حقیقتا تابع قوانین الهی و اخلاقی است مبنی بر اینکه جنازه فرد مرده باید به خاک سپرده شود تا آرامش ابدی کسب کند.

به نظر هگل تراژدی آنتیگون تصادم رودررو بین دو سامانه از ارزش‌هایی است که هر کدام مشروع، عادلانه و حتی مکمل هستند. به همین دلیل انتخاب و گفتن این که حق با کرئون است (که سعی دارد نظم را به شهر تب بازگرداند و از کشتار بیشتر جلوگیری کند) یا با آنتیگون که می‌خواهد قوانین الهی را اجرا کند و برادرش را به خاک بسپارد، غیر ممکن است. سر آخر آنتیگون به این خاطر که می‌خواست جنازه‌ای را که در معرض نور روز رها شده بود خاک کند، محکوم به زنده‌به گوری شد. این باکره آسیب پذیر در برابر مردان شهر به پا خواست; این موجود خانگی از سخن گفتن بی‌پرده نهراسید.

خلاصه کتاب، بخش ۱۹

«فلسفه پیاده‌روی» نوشته فردریک گرو

این بخش بسیار خواندنی است و نویسنده به تفاوت پیاده‌روی بزرگسالان و کودکان پرداخته و همچنین به نسبت پیاده‌روی و زیبایی‌شناسی. فرد بزرگسال همه چیز را از ارتفاع سالیان عمر می‌بیند. نگاهی که زاده‌ی تجربه است، همه چیز را تخت می‌کند، بر هم انباشت می‌کند; مات و کمرنگ. همه چیز به مرتبه‌ی امر یکسان تنزل می‌یابد. اما برای یک کودک مسیر‌ها جنبه‌های ترساننده و مرعوب کننده دارند، هر یک از آنها جهانی بلقوه متفاوت است. مسیرها هیچ شباهتی به هم ندارند و هر کدام به جهانی بلقوه باز می‌شوند. کودکان واقع‌گرایان حقیقی‌اند: هر گز از چیزهای کلی شروع نمی‌کنند. ادراک کودکان ناظر بر افراد و اشخاص است، در حالی که بزرگسالان صورت کلی و نماینده یک نوع را تشخیص می‌دهند و از دیدن جزئیات محروم می‌شوند.

فیلسوفت آلمانی هم‌دوره کانت، کارل تلوب شِله، کتابی با نام «هنر پیاده‌روی» دارد. از نظر او پیاده‌روی نوعی استراحت و آرامش برای روح به ارمغان می‌آورد. این نویسنده موفق می‌شود نسبتی بین پیاده‌روی و زیبایی‌شناسی ایجاد کند. تاثیرات حسی یا ارتساماتی (نقشی که دنیای بیرونی بر حواس ما ترسیم می‌کند) که هنگام پیاده‌روی بدست می‌آوریم در واقع نوعی ترکیب‌بندیِ آزادِ‌ تئاترِ نمودهاست که کانت لذت زیباشناختی می‌نامید:‌ تخیلی که با ارتسامات بازی می‌کند و بسته به هوا و هوس خیالات فارغ البالِ فرد آنها را ترکیب می‌کند و هر دَم از نو می‌آمیزد.

خلاصه کتاب، بخش ۱۸

«فلسفه پیاده‌روی» نوشته فردریک گرو

این بخش کتاب به نقش پیاده‌روی در زندگی فیلسوف شهیر آلمانی ایمانوئل کانت می‌پردازد.

رفتار کانت چنان اسوه‌ی قاعده‌مندی بود که بعضی او را «ساعت کونیگسبرگ» می‌نامیدند.

نیچه پیاده‌رونده‌ای بزرگ و خستگی ناپذیر بود که کوهنوردیش طولانی و گاه از مسیرهای پر شیب بود; اما کانت در حین پیاده‌روی روزانه از خود مراقبت می‌کرد، پیاده‌روی‌هایی که همیشه بسیار کوتاه بوند و تا حدی سرسری. طاقت عرق کردن نداشت. به همین دلیل، تابستان‌ها بسیار آهسته راه می‌رفت، و اگر زیادی گرمش می‌شد، گوشه‌ای در سایه می‌ایستاد. همیشه از یک مسیر می‌رفت و چنان در این کار استمرار نشان داد که مسیر گذرش از میان پارک را بعدها «گذر فیلسوف» نامیدند.

خلاصه فصل سوم

کتاب «نافرمانی; راهنمایی برای مقاومت اخلاقی»

• در این فصل فردریک گرو با الهام از ارسطو به نوع مطلوبی از فرمانبرداری اشاره می‌کند. ترجمه فارسی این بخش قوی نیست و برای درک بهتر، متن را با نسخه انگلیسی مطابقت دادم.
• فرمانبرداری طبیعی یعنی چه؟ باید این نکته را پذیرفت که بین انسان‌ها تفاوت وجود دارد به این معنی که از استعدادها و مهارت‌های مختلفی بهره می‌برند. در این نظام طبیعی اطاعت به این معنی است که اشخاص جایگاه حقیقی خود را بیابند، جاگیر شوند و با آسودگی در آن قرار گیرند. در واقع نوعی دل سپردن به کسی است که می‌تواند شما راهنمایی کند.
• توضیح و تبیین این مساله بسیار مشکل است و می‌تواند آسیب‌های زیادی داشته باشد اما بیان کردن آن در قالب یک نظریه می‌تواند کمک کننده باشد. بنابراین، نوعی از اطاعت وجود دارد که مبتنی بر برتری طبیعی افراد در راهبری و هدایت دیگران است.
• در چنین شرایطی حکمران واقعی دارای لیاقت، فضیلت و دغدغه‌مندی واقعی است و فرمانبرداری از او کار درستی است. گرچه این مساله در مقیاس یک کشور یا یک جامعه بزرگ بسیار بعید بنظر می‌رسد اما شاید بتوان آن را در مقیاس کوچک پذیرفت.

خلاصه بخش ۱۷

کتاب «فلسفه پیاده‌روی» نوشته فردریک گرو

• این بخش از کتاب برگرفته از زندگی شاعر فرانسوی ژرار دو نروال است که در اوایل قرن نوزدهم می‌زیسته و مورد تحسین عده زیادی از نامداران جهان است از جمله صادق هدایت.
• در مورد نروال اطلاعات قابل توجهی می‌توان یافت از جمله اینکه انجمن ادبی بنیان‌گذاری می‌کند که برنامه‌اش آزادی و شب‌گردی بوده. البته در یکی از این شبگردی‌ها او را بازداشت می‌کنند و به بیمارستان خصوصی اعصاب می‌فرستند و ۸ ماه بستری می‌کنند.
• آنطور که فردریک گرو زندگی او را تعریف می‌کند پس از مرگ معشوقش شروع به پیاده‌روی می‌کند «پیاده‌روی می‌کنید تا اندوه را رقیق کنید و در آن غوطه بخورید. بادبان‌های اندوهتان را برمی‌افرازید و به دست بادهای وزان می‌سپارید; خود را رها می‌کنید. پیاده‌روی رویا گون، که در آن نروال سیمای پرسه گرد تنها را باز می‌یابد.»

فصل دوم

خلاصه کتاب «نافرمانی»

• این فصل با الهام از افکار میشل دو مونتی فیلسوف و جستار نویس دوران رنسانس نوشته شده. همچنین بحث اصلی در این فصل معرفی اصطلاحی است به نام "اطاعت مازاد".

• پرسش اساسی این است که چرا مردم تسلیم می‌شوند؟ فرمانبردار می‌شوند و زیر یوغ یک ستمگر رنج می‌کشند؟‌ یک پاسخ این است که مردم نه به‌رغم اینکه تعدادشان بیشتر است، بلکه به این دلیل تسلیم می‌شوند که تعدادشان بیشتر است. به عبارت دیگر، اگر اکثریت ساکت‌اند، بیش از هر چیز به این دلیل است که یافتن صدای واحد برایشان دشوار است; ساکت‌اند چون خیلی زود صدایشان ناهنجار می‌شود.

• راه حل پیشنهادی چیست؟ نیاز نیست مردم کار بزرگی انجام دهند مثلا نافرمانی یا شورش کنند یا خود را به خطر بیاندازند. فقط کافی است اطاعات مازاد انجام ندهند. منظور این است که بد اطاعت کنند و از روی بی‌میلی و بی‌علاقگی اطاعت کنند; اجرای دستورات با ضعیف‌ترین دل‌ بستگی ممکن.

• «از تو نمی‌خواهم دستانت را به گردن ستمگر بیاویزی تا او را سرنگون کنی، بلکه می‌خواهم صرفا دیگر از او حمایت نکنی; سپس نظاره کنی، مثل یک غول بزرگ که پایه تندیسش جدا شده، روی وزن خودش فروریخته و تکه تکه شده است»

خلاصه بخش ۱۴

کتاب «فلسفه پیاده‌روی»

یک مکان مقدس دیگر که برای رسیدن به آن باید مسیر طولانی طی کنی; کوه کایلاش. این کوه معبدی طبیعی با نیروهای رازآلود است و برای چندین دین مکانی مقدس. ویدیوی یافتم که تجربه رفتن به این کوه و دور زدن آن را ثبت کرده است. امکان بالا رفتن از این کوه وجود ندارد.

در این بخش به یک سفر مقدس دیگر نیز اشاره شده است. هر ساله قوم هیچول در مکزیک به منطقه‌ای دور افتاده در ارتفاعات سیرا مادره سفر می‌کنند تا به صحرای پوتوسی برسند و گیاهی مخدر و مقدس را جمع آوری کنند.

خلاصه فصل اول

کتاب «راهنمایی برای مقاومت اخلاقی; نافرمانی»

دوگانه‌انگاری شامل این فرض است که انسان متشکل از روح و بدن است و به دلایلی که می‌توان آنها را عجیب دانست معمولا روح بر بدن انسان اولویت داده می‌شود. در فصل اول با عنوان «تسلیم تا شورش» متوجه می‌شویم که دوگانه‌انگاری توجیه کننده کنش‌های افراد فرمانبر است. ضرب المثل فارسی که «مامورم و معذور» تنها یک توصیف ساده از این پدیده است. به گمان نویسنده بسیاری از افراد در جامعه فرمانبردار نظام یا ساختاری هستند که با قسمت زیادی از معیارها و ارزش‌های آن مخالفند اما توانایی ابراز مخالفت خود را ندارند. بنابراین فرمانبرداری خود را به این شکل توجیح می‌کنند که "من صرفا برده نظامی هستم که تقبیحش می‌کنم بدون اینکه ابزار پیکار با آن را در اختیار داشته باشم. بازوی من عمل می‌کند، هوشم در کار است، بدنم حرکت می‌کند، مغزم محاسبه می‌کند. اما این من نیستم، این من نیستم که صحبت و حرکت می‌کند، حتی این من نیستم که فکر می‌کند،: اندام من توسط شخص دیگری به حرکت در آمده‌اند."

خلاصه کتاب «راهنمایی برای مقاومت اخلاقی; نافرمانی»

نوشته فردریک گرو

این کتاب به نوعی دو مقدمه دارد که در دو پارگراف زیر خلاصه کرده‌ام; "ما امر ناپذیرفتنی را پذیرفته‌ایم" و "وارونگی هیولاها"

مشکل اینجاست که مردم زیادی فرمانبردار هستند و شورش نمی‌کنند! در مقابل چه؟ در مقابل سه وضعیت جهانی: بی‌عدالتی اجتماعی و نابرابری، وضعیت محیط زیست و در نهایت به این دلیل که سیستم اقتصادی به سرعت تولید سرمایه را به قیمت گرو گذاشتن آینده انجام می‌دهد. نویسنده پدیده نافرمانی را بر اساس پدیده (به گمان او) عجیبِ فرمانبرداری درک می‌کند، زیرا به نظر او نافرمانی امری طبیعی است اما اینکه مردم فرمانبردار شده‌اند واقعا تعجب آور است. به خصوص در مقابل سه وضعیت جهانی که در بالا گفتیم یعنی بی‌عدالتی، وضعیت وخیم محیط زیست و از بین بردن منابع طبیعی و تولید ثروت به قیمت از بین رفتن آینده. فردریک گرو می‌گوید: قیام چیزی نیست که از میان امکان‌ها انتخاب شود. وقتی ظرفیت نافرمانی ملموس و واگیر دار شود و تجربه امر غیرقابل تحمل رشد کند به امر بدیهی بدل شود، شروع به اثر گذار می‌کند.

در بخش دوم در اشاره به بخشی از داستان برادران کارمازوف نوشته داستایوسکی، نویسنده به تحلیل شرایط فرضی می‌پردازد که مسیح دوباره در جامعه ظهور می‌کند. آیا کلیسا، نماینده دین مسحیت، او را خواهند پذیرفت؟ خیر. در حالی که مردم دور مسیح حلقه‌ زدنده‌اند، در سکوت و بی‌عملی آنها کشیش اعظم بهمراه گروهی از نگهبانان مسیح را دستگیر و زندانی می‌کنند. «آنها پسر خدا را به زندان اداره‌ی بررسی عقاید ارتداد آمیز می‌برند». مسیح در مقابل سوالات کشیش سکوت می‌کند. او انتظار دارد وقتی مردم اطمینان قلبی دارند که او پسر خداست با او همراه شوند اما ظاهرا این انتظار زیادی از مردم است! کلیسا اینجاست تا مستقیم به مردم بگوید چه چیزی برای آنها خوب است و چه چیزی بد است; پس مردم مجبور نباشند بیاندیشند و خیالشان راحت باشد. اما مسیح انتظار بیش از حدی از انسان دارد و (برخلاف کلیسا) ترجیح می‌دهد آزادی بشریت را پیشنهاد کند.

• خواندن این فصل تجربه آرامش بخشی بود; به این نقل قول‌ها دقت کنید

• باید یک روز از شر «اخبار» خلاص شویم...روزنامه‌ها حافظه ندارند: هر خبری خبر قبلی را از دور خارج می‌کند. هنگام پیاده‌روی، اخبار بی‌اهمیت می‌شوند.
• پیاده‌روی صدای شایعه‌ها و گلایه‌ها را ناگهان ساکت می‌کند.
• بدون شک روزی خواهد رسید که ما به نگرانی‌هایمان خاتمه دهیم و دیگر نگذاریم وظایف روزمره عنان ما را دست بگیرند و ما را در خود حبس کنند.
• دایم قصد انجام کاری داریم و «بودن» را به تعویق می‌اندازیم.
• هنگام پیاده‌روی هیچ کاری نمی‌کنید، هیچ کاری جز پیاده‌روی.
• در اینجا، ابدیت در یک بارقه نهفته است.

تصویر بالا راف والدو امرسون، نویسنده و فیلسوف امریکایی قرن نوزدهم هست. شهرتش بخاطر فلسفه فرد گرایی و تفکر انتقادی است. به سعدی هم علاقه زیادی داشته و در مورد حافظ هم مقاله داره. در این فصل نقل قولی از این نویسنده اومده بود:‌ تا حد مرگ خوشحالم. در دل جنگل نیز انسان، همچون ماری که پوست می‌اندازد سال‌های عمرش را دور می‌اندازد، و در هر دوره‌ای از زندگی باشد، همیشه کودک است. در دل جنگل، جوانی ادبی است...

• در این بخش، گویی نویسنده بیش از پیش خودش را نشان می‌دهد و سرگذشت ژآن ژاک روسو (متفکر قرن هجدهم فرانسه)‌ را بهانه می‌کند تا درباره پیاده‌روی و نسبت آن با تفکرات این مصلح اجتماعیِ طبیعت‌گرا بپردازد. بنظر من گاهی متن زیاده از حد رومانتیک و خیال پردازانه شده است.

برای خلاصه سازی این فصل بهتر است سوالات زیبای مطرح شده در متن را مرور کنیم:

• چطور روسو از جوانی با سفر‌های طولانی به «مسیو روسو» تبدیل شد که سوار بر درشکه چهارچرخه به همه جا می‌رفت؟
• سپس چطور روسو تبدیل به یک متفکر یاغی شد؟ چرا کتاب‌هایش را در شهرها آتش زدند؟
• روسو چه نسبتی با فلسفه کلبی دارد؟
• چرا روسو قصد داشت خودش را از فرهنگ متمدن نجات دهد؟
• روسو چطور به «هومو ویاتور» (رهرو طبیعی) تبدیل شد؟
• چیست آنچه در من مقاومت می‌کند؟
• انسان طبیعی میل به چه دارد؟
• چرا باید از جلد خود بیرون بیایم تا با دیگران هماهنگ شویم؟

تا به حال به این فکر کرده بودید که سکوت هم انواعی دارد؟

از نظر فردریک گروس سکوت هم مثل تنهایی انواعی دارد: سکوت جنگل‌ها در میان انبوه درختان، سکوت پیاده‌روی در بعد از ظهرهای گرم تابستان، سکوت صبح اول وقت در پاییز، سکوت راه رفتن در میان برف با گام‌های خفه زیر آسمانی سفید.

همچنین به این فکر کرده‌ بودید که همه موجودات زنده که در فضای آزاد خفته‌اند حوالی ساعت دو بعد از نیمه شب بیدار می‌شود؟‌

سر آخر، حتما شما هم با کسی به طبیعت رفته‌اید که نام گونه‌های گیاهی متفاوت را به شما یاد آور می‌شود. آیا نیاز است که بر هر گونه گیاهی، هر بخشی از طبیعت و هر نوعی از مسیر نامی بگذاریم؟ سکوت بهتر است.

شاید کمتر کتابی بیابید که حین خواندن حس آزادی بدست آورید; آزادی از دلبستگی به هر ایدئولوژی، مذهب و یا هر دستگاه متافیزیکی دیگر. اما زمان خواندن کتاب فلسفه‌ی پیاده‌روی متوجه می‌شوید نویسنده در معنای واقعی آزاد است! و زندگی را همانطوری که هست پذیرفته و مشغول جستجو گری در معنای آن است.

در این بخش با چند سوال ساده مواجه می‌شوید:‌ آیا باید واقعا یکه و تنها پیاده‌روی کرد؟ با گروه چهار پنج نفره و یا گروه بزرگتر؟ در گروه بزرگ ریتم حرکت بهم می‌خورد و گویی یک تکه از جامعه به کوه منتقل شده‌. اما گروه کوچک قابل تحمل است.

اما پیاده‌رویِ تنها، خالی از لطف نیست؟ پاسخ این پرسش ساده اما الهام بخش است; نگاه کردن یعنی مالک بودن. در طبیعت تنها نیستیم زیرا وقتی راه می‌رویم همدلی همه‌ی چیزهایی زنده اطرافمان را به دست می‌آوریم. بعلاوه واقعیت این است که روح شاهد بدن است; یک شاهد فعال و بیدار. بخاطر همین دوپارگی است که احساس می‌کنیم پیشروی می‌کنیم.